Rewshan

Li dinê dengê kesî naşibê dengê yên din. Çiqas mirov hebin hewqas jî deng û rengên cuda hene li ser rûyê dinê. Lê ji nava wan dengan kêm deng hene ku wextê sewta wan tê mirov, mirov pê sermest û kêfxweş dibe. Yek ji wan dengan jî dengê Rewşanê ye. Dengê wê me dibe zemanê berê û ji zemanê berê, bi terzeke nû çîrokên hezarsalî ji nû ve jîn dike. Dengekî naîf û xweş li ser Rewşanê heye. Meriv çiqasî lê guhdarî bike, meriv jê aciz nabe, jê têr nabe. Meriv bi dengê wê terapî dibe; dil û hişê meriv pê xweş dibe.

Me xwest em wê û xebatên wê ji nêz ve nas bikin û bidin naskirin:

Tu dikarî ji me re piçekî qala xwe bikî? Rewşan kî ye?

Ez muzîkjeneke ji Tetwanê me. Bavê min melayekî welatperwer bû, dîya min jî ji ber zilma civatê feminîsteke baş bû, loma malbata min zarokên xwe hemû dane xwendin. Heya 13 salîya xwe li welat bûm, piştre ji ber sedemên koçberîyê ez çûm bajarên mezin yê Tirkîyeyê, li Zanîngeha Enqereyê beşê psîkolojîyê qedand. Di heman salan de min dest bi perwerdeya mûzîkê kir. 2017an de min mastera xwe li Zanîngeha Bahçeşehîr ya Stenbolê li ser şanoyê kir. Xebatên min li ser muzîk, çand û hûnerê ne, ez zewicî me û demeke dirêj e li Stenbolê dijîm.

Evîna muzîkê kengî di dilê te de şax veda û ev çend sal in tu karê muzîkê dikî?

Eşqa hûnerê di nav xwişk û birayê min de hebû, her çiqas hunera sereke ya nav malê wêne be jî, bingeha mûzîkê jî têr û tijî bû. Dema min dest bi lîseyê kir têkilîyên min bi musîkjenan re, bi sazîyên çand û hûnerê re dest pê kir, demekê min tembûrê lêda. Piştî min dest bi zanîngehê kir, perwerdeya keman û almonîyê dest pê kir. Ji 2000î û vir de mûzîk di jîyana min de ye.

Muzîk ji bo te çi îfade dike?

Muzîk ji peyvan bêtir dadikeve kezeba min, hestên min bêtir dikare bîne ziman. Ji loma jî te bivê bila ya govendê be, an jî bila ya dila be, muzîk qabilîyeteke efsûnî ye û dikare di pey xwe de gelek qabilîyetên din jî pêşve bibe. Wekî din, di hinek motîfên muzîkê de, şûna hestîyarîyên neteweya mirov heye. Dema tu rastî vê motîfê tê, ne hewceyî peyva ne, tu jixweber digirî an jî ser û milê xwe li ber digerînî. Ev jî bi min dide hîskirin ku kokên min hene, ne tenê me. Herweha dema stranekê guhdar bikim û ev stran tiştên xweş bi min bide hestkirin, ez fedakartir dibim, bêtir alîkarîya derdora xwe dikim, wekî exlaq nermtir dibim. Bi ya min hêza herî mezin ya muzîkê jî ev e. Civatek dema ji muzîkê hez bike, hestên wekî alîkarî, piştgirî, aşitî hwd. xurttir dibe.

Dema te biryar da tu yê albuma xwe derxî, ji malbat û derdorê çi bertek ji te re hate dayîn? Di derxistina albuman de ji te re bûne alîkar?

Dema min biryar da ez ê rêwitîya xwe ya muzîkê wekî vokaleke serbixwe bidomînim, koma min a wê demê hinekî dilê xwe ji min girt. Lê dîsa jî çi ji destên wan hat, kirin ji bo min. Wekî din, ev bi salan e ez di nav muzîkê de bûm, ez û malbata min ne li heman bajarî dijîyan, ev jî bû sedem ku ez li perwerdeya xwe motîve bibim. Di nav salan de di nav gelek orkestrayên mezin de min cî girt. Malbata min ji dûr ve hertim ez şopandim û dema derfet didîtin di destê wan de kulîlk, dihatin konserên min. Yanî ji bo derdor û malbata min muzîkjenî ne rewşeke awarte bû. Piştî min album deranî jî kêfa gelekan hat. Tenê dîya min ji hêla hilbijartina terza min de rexneya xwe anî ziman. Li gor wê: Di albumê de rîtma stranan hatîye pelçiqandin:)) Ew bêtir ji formên kevin hez dike.

Albuma te ya pêşîn “Ax Lê Wesê” ye. Di vê albumê de stran tev ji klasîkên kurdî û ermenî hatine berhevkirin. Stran klasîk in, lê muzîkên wan rîtmên rojavayî û ji awaza rojhilatî pêk tên. Bi awayekî serkeftî te muzîka xwe anî meydanê. Tu dikarî ji me re behsa terza muzîka xwe bikî?

Ez ji stranê kevin ku di dilê gel de wextekî cî girtîye hez dikim. Ez ji çîrokên romantîk an jî dramatîk a muzîka kurdî û ermenî hez dikim ku bên cem rîtm û formên dinyayê. Li Stenbolê dema min muzîk dikir, ji her cure, muzîkjenan bi dilekî pak bi min re melodîyên xwe parve dikirin. Li vê derê ji her miletî û meslekî mirov hene ku bi hev re muzîkê dikin. Di vî warî de çanda Stenbolê wekî avantajekê dîbinim. Muzîkjenên hanê muzîka min jî di dilê xwe de hebandin û bi ser de motîfên ji çanda xwe lê zêde kirin. Bi bêhneke fireh nêzî van stranan bûn. Jixwe ji hêla kokên min û avakirina melodîyan de ez stranên Radyoya Êrîvanê ji zaroktîya xwe û vir de guhdar dikim. Têsîreke mezin li ser min kirine. Terza muzîka min jî; bi dilekî durust li benda fehmkirinê ye. Dawîya dawî hemû muzîkjen ji bo bên fehmkirin muzîkê dikin. Ez dikarim ji terza muzîka xwe re bêjim di kategorîya wold muzîkê de; Progressive Folk Music. Yanî muzîka gel ku nuveyê firehbunê pê re heye. Dinya her ku diçe tenhatir dibe, hêvîdar im muzîka ku ez dikim ji guhdaran re dibe heval.

Di albuma te ya dawî de hemû stranên te wekî hev xweş in, lê dîsa jî strana ku herî bêhtir guhdarî dikim “Bavê’m” e. Em dizanin her stran xwedî çîrokek e. Gelo çîroka vê stranê çi ye?

Ev stran ji bo min jî taybet e ji ber ku gotin û muzîk aîdê min e, ji bêjinga serpêhatîyên min derbas bûye. Di jîyana min de jî wekî gelek malbatan, koçberîyek qewimî û hemû zaroktî û bîranînên min li wir ma. Wekî her zarokekî ku dikeve tengasîyê û li halê xwe dipirse, min jî bi bavê xwe re li ser mijarên vê alemê sihbet dikir. Ew melayekî xwedî tedrîsata medreseyê û tesewifê bû. Nedişibî bavê gelekan, werhasil... wekî her keçekê, ez jî ji bavê xwe têr nebûm û çû ser dilovanîya xwe.

Stranên te stranên pir zimanî ne û herweha tu bi gelek enstrumanan jî dizanî. Ez bawer im ku ya Rewşanê dike Rewşan ev pirdengîya ziman û enstrumana ye. Heta niha te bi kîjan zimanan stranên xwe got û di nava enstrumanan de bêhtir bala te li ser kîjanê ye?

Melodî û çîrokên zimanên cuda tesîr li min dike. Hem guhdarkirina wan, hem jî jiberkirina wan kêfeke bêhempa dide min. Heta niha min ji bilî kurdî, bi zimanê ermenî, erebî, lazî, tirkî, yûnanî, fransî, farisî, macarî sitra. Dixwazim hîn bêtir bikevim dû van melodîyan. Enstrûmanên min ên sereke jî vîyolîn û ukelele ne.

Em dizanin her album xwedî çîrokek e. Gelo çîroka albuma “Tov”ê çi ye û çawa derket meydanê?

Her yek ji me tê dinyayê û xîret dike ku ji vê alemê tiştekî fehm bike. Em hewl didin têbigihîjin vê demê û sibêroja xwe. Di vê rêwîtîyê de di bîra me de çandeke dewlemend heye ku bi me re digere, dimeşe, bêhnê distîne. Ne tesadûf e ku em li ber hin miqaman, hin helbestan hestîyartir dibin. Eynî wekî tovekê; em jî bi hin kodên çandî hatine dorpêçkirin. Heger şertên baş bên pêşîya me, em jî wekî TOVê, fêkîyên xwe didin. Her yek ji me toveke potansîyel e. Ji loma ev album li ser vê çîroka tovê ava bûye. Di tûrikê min ê çandê de stranên min bixwe çêkirî hebûn, stranên kevin ku heta niha neketine tu albumê hebûn û herweha besteyên nû hebûn. Dema min hilbijartina stranan qedand û min biryar da ku wekî aranjor ez ê bi Hakan Gürbüz re bixebitim, me dest bi amadekarîyan kir û di nav salekê de album qedîya.

Di albuma nû de ji helbestên Fêrîkê Ûsiv “Gulîzera Min, Dinya Haye, Wisa Dixwazim” û helbesta Kamiran Alî Bedirxan “Gulê” jî stran hene; meriv fam dike ku navbera te û helbestê baş e. Gelo têkilîyeke çawa di navbera helbest û muzîkê de heye? Tu ji kîjan helbestvanan hez dikî?

Her cureyên hunerê bi hev re têkîldar in. Bi ya min her curêyê hunerê meraq, hilberîna ziman û têgihiştina hest û fikran aktîve dike. Ji loma jî bertekên me yên ku em li hember muzîk û helbestê didin, gelek dişibin hev. Li hember herduyan jî em kelecanî dibin, mûyê canê me radibe pîya. Ji loma danûstandineke erênî û xurt di navbera van herdu dostan de heye. Helbest dikare bîra mirov a çandî bi ser pîya xe. Muzîk jî kakil û mewîjê berîka helbestê ye. Ez ji helbestên Melayê Cizîrî, Rojen Barnas, Ehmed Huseynî, Cemal Süreyya, Turgut Uyar, Furruğ Ferruhzad, Edgar Ellen Poe, Shakespeare, Arthur Rimbaud hez dikim.

Tu ji kîjan terzên muzîkê û ji kîjan muzîkjenan hez dikî?

Piranîya stranên ku ez jê hez dikim, dikevin kategorîya World Muzîkê. Wekî din ji muzîka klasîk, blues, folk, country, hin cureyên jazz û rockê, muzîka balkanî û afrîkî, rembetîko hez dikim. Wekî muzîkjen jî; hemû nûner û pêşengên van cureyên hanê guhdar dikim.

Te stranên Aram Dîkran “Diçim Diçim û Taxa Filla” li albuma xwe zêde kirîye û bi awayekî serkeftî jî te ew strane; meriv fam dike ku Aram Dîkran têsîreke mezin li ser te çêkirîye. Lê belê dîsa jî dixwazim pirs bikim: Tu kîjan muzîsyenan wek “pîrê muzîka kurdî” dibînî û bêhtir kîjan muzîsyenan li ser te bandor çêkirine?

Rast e, Aram Dîkran hem ji hêla ekola mûzîka xwe, hem jî wekê ermenîyekî pirçandî têsîrek li ser min kirîye. Bi ya min ji bilî Aram Dîkran; Mihemed Arifê Cizîrî, Karapêtê Xaço, Hesen Zîrek, Tehsîn Teha, Şehram Nazirî em dikarin bêjin pîrê muzîka kurdî ne.

Di nava albumên muzîka kurdî de, bi te albuma herî serkeftî kîjan e? Tu dixwazî bi kîjan hunermendan re bixebitî?

Albuma Ciwan Haco bi navê Dûrî bi ya min gelek serkeftî bû, hê jî carna ji serî heya binî bi haz û zewqeke xurt lê guhdar dikim. Min dixwest helbet rojekê bi mamoste Ciwan Haco û Şehram Nazirî re di heman projeyê de bixebitim.

Berê komên muzîkê hebûn û piştre her muzîkjen ji komê vediqetîyan diketin ser rêya xwe. Niha komên muzîkê kêm bûne, heta meriv dikare bêje ku nemane. Li gorî te sebeba vê yekê çi ye?

Koka vê mijarê çi ye heger tu vê bipirsî, ev rêwitîyeke dîrokî ye. Çima? Kom, di seranserê dinyayê de herî zêde salên 70 û 80yî hatine avakirin. Di vê de têsîra hereketa 68an gelek e. Hin hereketên ku wekî Nifşa Beat, fikra civata aştîyê, jîyana bihevremayîn, bikaranîna madeyên narkotîkî û felsefeya bihevrebûnê anî nav muzîkjenan. Em bêjin berîya 60 û 50yî jî li dinyayê karîyera koman pir kêm in. Di dewleta osmanîyan de jî di muzîka qesrê de hertişt şexsî ye, têkilîya hoste û karker heye.

Hereketa 68an hişmendîya bihevrebûnê xweyî kir. Festîvalên wekî Woodstock ku di 1969an de dest pê kiribû, temsîla hêza bihevrebûnê bû. Di salên 70 û 80yî de me komên bêhempa dît li dinyayê. Ji ber ku jêderka felsefeya wan heman tişt bû. Ji bo ku hûn komîn tevbigerin, pêdivîya we bi zemîneke felsefîk heye, hem ji alîyê hişmendîyê ve, hem jî ji alîyê tevgerê ve. Lê îro ev mesele êdî wisa nameşe. Piştî ku darbeyên 80yî hat li Tirkîyê û di warê jîyana komunal de jî li dinyayê ev felsefe çiqas çû têk çû; hejmara koman jî kêm bû. Îro êdî pir zehmet e ku tu wekî komekê hereket bikî. Dema tu bêjî haydî were em komekê ava bikin, ew kom ava nabe. Divê tu bi hev re bijî, an bibî hevalê hev ê zanîngehê, heman tiştî bijî, bibî xwedîyê heman felsefeyê. Ji bilî zordestîyên dewletan, guherînên dijîtal, îcada wolkmanê, telefona destan hwd. mirovan gelek ji polîtîkayê sar kirin. Sîstema kapîtal ku aniha em têde dijîn ne adîl e, girtî ye, dîktator e. Piranîya gel li hember vê sîstemê tu bertekek neafirand. Dengên ku derdikevin jî bi zordarî tên birîn. Ji loma jîyan ber bi tenêbûnê ve diçe. Jixweber wisa dibe. Ev tenêbûn jî ne ji ber felsefeyekê ye, ji mecbûrîyetê ye. Em êdî civateke wisa nin ku, dema em tên ba hev, nikarin her tiştî bipeyivin. Yanî darbe dibe û însan ji mala xwe dernakevin. Wekî aniha! Coronavîrus hat, em ji mal dernakevin. Yanî dema tiştek tê serê dinyayê, ji encamên wî huner jî para xwe hildigre.

Muzîk hem ji sîyasetê û hem jî ji wêjeyê, hem ji çîrokê û hem jî ji dîrokê bi bandortir e û van hemû disîplînan jî di hundira xwe de dihewîne. Tu li ser vê yekê çi difikirî?

Gelek penaber, dema koç dikin, muzîka xwe jî dikin berîka xwe. Li welatê ku diçin dema dicivin, bi xêra vê muzîkê; daxwaz û çanda nasnameya xwe jî parve dikin. Çiqas bi zimanê xwe stranan bibêjin, hînî zarokê xwe bikin, ewqas difikirin ku wê wenda nebin û bikaribin xwe biparêzin. Ji bo vê pirsa we tenê ev mînak jî bes e. Li seranserê dinyayê sîyaset, dîrok, wêje û serpêhatî her wê berdewam be. Mûzîk jî wê hertim rêhevalê dilên mirovan be...

Hin kes hene tenê stranbêjîyê dikin û tiştekî naafirînin. Tenê keda muzîka kurdî dixwin û ev kes jî ne meqam dizanin û ne jî dengê wan xweş e. Lê gava li medyaya civakî meriv binêre bêtir şopînerên wan hene û muzîkên wan bêtir tên guhdarîkirin, lê ligel vê yekê muzîkjenên baş kêm tên guhdarîkirin û şopînerên wan yên hesabên medyaya civakî jî kêm in. Gelo sebeba vê yekê çi ye?

Divê em vê pirsê bikşînin zemîneke rasttir. Li hemû welatan civat kesên xwe yên populer derdixin meydanê. Ez ê meseleyê ji hêla perwerdehîyê ve binirxînim. Heger civatek têra xwe ne xurt be ku ji bo huner û muzîkê sermîyanekê veqetîne; wê hilberînên hunerî jî qels derkeve. Lê ev nayê wê maneyê ku li civatên ku ji bo hunerê pere xerc dikin, çanda populer tune ye. Berevajî vê, îro li dewletên herî mezin ên dinyayê, jê re dibêjin main stream gelekî xurt e û karê wan ji bilî teqlîd û dubarekirinê wê ve naçe. Li wir jî ya girîng; populerbûyîn e, şan û pere ye. Lê li welatên wekî me paşvemayî û nikare sermîyanekê veqetîne ji bo hunerê jî; herkes jixweber pişta xwe dide mûzîka gelêrî û ev tevger ji avangardbûnê gelekî dûr e. Heger feraseteke te yî xurt tune be, jîyanê alîkarîya te nekiribe, ji bo perwerdeyê aborîya te têrê nekiribe; ne mimkin e ku tu ji vê dahfikê bifilitî. Li ser sparişan û li gor daxwaza pîyasayê tê tevbigerî. Lê em bibêjin Mozart jî gelek berhemên xwe, wekî berhema Requem li ser sparişan nivîsîbû. Vêca ji we werê; hinek kes bi qestî diçe kesên ku xerab stranan dibêjin hildibijêre û dişopîne? Kî ne ev kes? Yanî ev kesên ku diçin van kesên populer dişopînin, xwedî feraseteke bilind in? Li tiştên nûjen û avangard digerin? Gelo ecibandinên wan nêzî estetîka cîhanê ye? Yanî em ê kê sucdar bikin? Ji loma ev pirsa we pirseke xeternak e. Dinyayê di her serdemê de ev pirs ji xwe pirsîye û kirîye lewlew. Ev ne mijara îro ye, wê nebe ya dawî jî. Ji loma tiştên wekî huner, nûbûn, afirandin, qabilîyetên bêhempa pir şexsî ne, li cîyekî pir taybet e. Belkî sed salan carekê Motzartek tê dinê, ev pêncsed sal e ku Melayê Cizîrîyeke din nehatîye vê civatê.

Krîterên muzîka baş çi ne? Meriv çawa dikare muzîka baş û ya xirab ji hev veqetîne?

Kategorîkirina muzîka baş û ya xerab bi ya min hewldaneke felsefîk e. Li ser vê mijarê Adorno, Benjamin, Nietczsche gelek tişt nivîsîne. Bi ya min jî; li vir mirov dikare behsa qabilîyeta îqnakirina berhemê bike. Li hember hinek karan em îqna dibin. Li hember lîstikeke şanoyê, li ber xwarinekê, ji nav çavê destgirtîyekî em qanih dibin. Li vê derê îqnabûyîna mirov, ne ji ber formulekê ye. Yanî formula muzîka baş û xerab tune ye bi ya min. Lê mirov dikare li meraqa wî/wê afrînerê/î binêre. Ev meraq çi pê dide kirin? Karê ber destê xwe hewl dide baştir bike an xwedê giravî ji bo xwarinê ketîye mitbaxê û hemû alavan li bin guhê hev dixe? Dawîya dawî meraqa wî/wê tiştekî pê dide kirin, stranekê tîne ber me, an em îqna dibin û cardin dixwazin guhdar bikin, an jî kanalê diguherînin û berê xwe didin meraqa kesekî din. Li vir belkî ez dikarim bibêjim mûzîka nûjen û azadîxwaz ji bo min yek ji pîvana îqnakirina dilê min e. Lê ji bo yekî/a din ev pîvan dikare bibe sedema kanalguhertinê.

Muzîka kurdî dikare zikê xebatkarên/xizmetkarên xwe têr bike? Hunermendekî/e kurd dikare bi muzîka xwe jîyana xwe bi rehetî bidomîne?

Ez ê vê pirsa we biqulibînim pirseke giştî. Gelo muzîkjen (bi gişî) dikarin bi muzîkê debara xwe bikin? Şertên pîyaseya muzîkê li hemû dinyayê êdî pir dijwar e. Ez dibêm qey ji bilî muzîkê karekî din nekirin; xeyala hemû muzîkjenan e. Ji bo vê divê tu di hunera xwe de pir baş bî, zêde zêde bixebitî û pir bi şans bî. Debara muzîkê êdî li ser dîjîtalê ye lê mixabin tu hunermendeke navdar bî jî, gelek albumên te derketibe jî, bi qewlê berê tu xwedî şohret bî jî, heqê dijîtalê têra debara te û ji bo projeyên te yên nû nake. Sîstemên ku muzîkjenan diparêze her ku diçe kêmtir dibe.

Ji bo muzîka kurdî bi pêş bikeve çi pêwîst e?

Muzîka kurdî di vê demê de hewl dide ku gelek cure û estetîkên ji hev cuda biafirîne. Dibe ku ev guherîn û cudabûn serê hinekan tevlîhev bike. Hinek alî hene ku bêrîya ekolên berê dikin, dixwazin berhemên wekî yên berê dîsa derkevin. Lê rastîya me ew e ku ji wê nifşê hetta vê nifşê gelek sal bi ser de derbas bûn. Beşek ji nifşa nû, niha di warê têgihîştina muzîka estetîk de xwedî kamilîyeke cuda ye. Berî her tiştî divê em vê nifşa nû qebûl bikin û bi xweşkayî wan hembêz bikin. Hewes û hewldanên wan nedin ber gulleyan.

Muzîk, di tedawîya nexweşîyên psîkolojîk û norolojîk de hatîye bikaranîn. Tu hem stranbêj î û hem jî te psîkolojî xwendîye. Di vê serdema koronayê de milet mecbûr e dema xwe li malê derbas bike. Ev jî dibe sedemê bêhntengî û acizîyê. Tu jî di wê bawerîyê de yî ku meriv muzîkê bikaribe wekî amûreke terapîyê şirove bike an sebra xwe pê bîne? Li ser vê mijarê pêşnîyar û dîtinên te çi ne?

Muzîk di jîyana me de amûreke pir xurt a têkilîyê ye, ne tenê dema derûnîya mirov xerab be bi tesîr e, dema mirov baş û bi selamet be jî tesîra wê gelek e. Muzîk xwedî zimaneke xweser e, xwezaya wê, vegotina wê bangî hest û fikrê me dike. Ji loma jî muzîka yekane zimanê hevpar yê cihanê ye. Muzîk hestên mirov yên bi qewet radike ser pîyan, mirovan aram dike, kelecanî dike, alîyê mirovatîyê dewlemend dike, bextewar û alîyê me yê kovî kedî dike.

Dema mirov li tiba berê dinêre, hinek nîşane hene ku ji bo nexweşîyên rihê mirov, yên çav, spazmên laş, terapîya bi muzîkê hatîye bikaranîn. Zanayên demên borî jî bi vê tesîra muzîkê hesîyane herhal ku di dîrokê de cara yekemîn di 1947an de terapîya bi muzîkê ketîye bernameya nexweşxaneya Mîchîganê. Ji sala 1949an û vir de jî li Fransayê xebatên bi vî rengî tên kirin. Piştî şerê duyemîn ê cîhanê, li Stockholmê Enstîtuya Terapîya Muzîkê hatîye avakirin. Lê seranserê cîhanê cara yekem Amerîkayê di 1977an de tedawîya bi muzîkê wekî beşeke zanistîyê daye qebûlkirin. Îro li hemû cihanê li klînîkan, li navendên çand û lêkolînan, li nexweşxaneyan, terapîya muzîkê tê kirin. Piranî jî di beşên norolojî, psîkîatrî, kardîyolojî û onkolojîyê de wekî metodeke alîgir û alîkar tê bikaranîn. Vêca ji bo baştir were fêmkirin ez hinekî behsa tesîra efsûnî ya muzîkê bikim.

Muzîk navenda sîstema mejî û qalikê mejî hişyar dike ku di nav vê navendê de qabilîyetên wekî fikirîn, axaftin, hînbûn, kontrola laş heye. Van beşan hem hişyar dike, hem jî pêşve dibe. Em bibêjin ciwanek di depresyonê de ye, muzîk mejîyê wê/wî aramtir dike, tesîra bênîzamîya hormonên wî siviktir dike. Lê li gor terza mûzikê (klasîk, hip-hop, rock, blues hwd.) hûn dikarin hormonên wî ciwanî xerabtir jî bikin, aramtir jî. Wekî din terapîya muzîkê di tedawîya alkol û madeyên narkotîkî de jî xwedî cihekî girîng e. Rîtm, melodî û harmonî ji bo saxkirinê tê bikaranîn.

Dema tu strana herî jê hezdikî guhdar dikî xwe baştir hîs dikî ne wisa? Rehet dibî, dikevî van xewn û xeyalan, bi coş û kelecanî dibî. Gotinek heye dibêje "muzîk qûtê rih e". Lê ev gotin nuqsan e mixabin. Ne tenê qûtê rih e, qûtê aqil û bîr e jî. Hûn li gor muzîka ku guhdar dikin, di navbera mejî û laşê xwe de entegrasyonekê ava dikin. Bi xêra muzîkê hin beşên mejî aktîve dibe, ew parçeyên laş ku ji ber travmayekê tevizîye bi xwe ve tê. Îro baş tê zanîn ku tesîra muzîkê li ser hilmê, lêdana nebzê, rîtm û qalîteya bêhnê pir e.

Di van rojên coronayê de ku derûnîya me gelekan dorpêç kirîye; pêşnîyara min ev e; bi taybetî ji bo muzîkê wext veqetînin. Li malê, di rê de, li cîyê kar ferq nake muzîkên ku hestên baş di dilê we de hişyar dike guhdar bikin. Hewl bidin wê stranê an jî melodîyê bi devê xwe dubare/teqlîd bikin, rîtma wê li ser laşê xwe biceribînin, bi destan li çoka xwe û li sînga xwe bidin. Dema we laşê xwe wekî enstrumanekê bi kar anî, hay ji bêhna xwe hebin, guh bidin dengê xwezayê û çivîkan û heger derfetên we hebe enstrumanekê peyda bikin û hewl bidin ji bo hînbûnê.

Pêşerojê em dikarin li stranên te yên akustîkî guhdarî bikin. Projeyeke te ya wisa heye? Ji bo pêşerojê projeyên te çi ne?

Min albuma xwe ya TOVê ku ji 10 stranan pêk hatîye, sê meh berê deranî. Daxwaza min ew e ku hemû dinya van rojên coronavirusê bi selametî derbas bike û ez jî hingê dest bi konserên xwe yên vê albuma xwe bikim. Daxwaza min ew e ku guhdar bikaribin xwe bigihînin vê albumê. Wekî din kêm be jî hin helbestên min ên hîn kamilnebûyî hene, ez ê bêtir li ser wan bisekinim û hewl bidim EPyekê derînim.

Mela Mihyedin - Le Monde Diplomatique Kurdî,

Zaman bir güzellik hırsızıdır, hep alır hiç vermez.

Günler dökülüyorlar bir sandıktan ve zaman olanca hızıyla bizimle birlikte tüketiyor kendisini. Ne zaman iyi şeyler için bir şeyler yazmak istesem araya yoğun bir gündem girer ve ince şeyler, güzel şeyler, kıymetli şeyler kalır orada; zamanın dibinde.

Bu sefer bir virüs patladı ve bir dengesizlik hali, bütün dünyayı dolaşarak gelip kapımıza kondu. Yüzler maskelendi, öpüşmeler ertelendi, kucaklaşmalar belki bir asır sonraya bırakıldı. Oysa yaşanıyor ve bitiyor her şey. Sonra geriye sadece sesler ve onların imlediği kelimeler ve duygular kalıyor. Haber bültenleri, canlı yayın konukları, son dakikalar, tarihin tekerrürleri, açıklamalar ve hiç susmayan ve hiç hiç susmayan insanlar… Her şeyden geriye rüyalarımıza bir geçit açarak bizi hakikatimizin penceresine sürükleyen sesler kalıyor. Biliyorum ilahi olan yaratmakta ustadır, acılarımızı dindirmekte değil. Müzik, onun sesidir ve belki buna yarayabilir.

Koronadan değil, kalpsizlikten öldüğümüz bir çağ bu. Güzel şeyleri yitirmekten. Bu yüzden müzik olmalı, sonsuza dek müzik. Çünkü çok fazla dehşet var. Çünkü insan olmak anlama yaklaşmaktır ve biz artık bir kalbi olmadan yaşayanlar için müzik, kim olduğumuzu bize hatırlatacak yegâne imkândır.

Karantina günlerinde dönüp dönüp dinlediğim albümlerden biri de sevgili Rewşan’ın Tov / Tohum (Ocak 2020, CK) albümü oldu. Çok daha erken yazmak istediğim ama gündemin yoğunluğuna kurban giden albümlerden biri oldu. Bağışlayın.

Rewşan’ın özgün şarkıları ve artık orijinalinden bile çok daha güzel olan coverları sesi kadar muhteşem. Eski şarkıları yeniden söylemesindeki güzellik bütün şarkılarınki ile aynı ama onun derinliği sizi içine çekecek kadar kuvvetli. İçinden geçilmiş bir üzülmeye uğramışlık hali tarif bile edilemiyor ama çok güzel dinlenebiliyor.

Rewşan’ın müziği her zaman çok güzeldi.

Fakat önceki çalışmalarının altyapıları tanıdık olmasına rağmen Kürdiesk’in ruhundan uzak ve kanımca çoğu yerde deformeydi. Bu yüzden bir ara paylaşım rekorları kıran Ax Lê Wesê yerine onu müthiş bir ustalıkla Ermenice okuduğu, müzik bilgisinin sınırlarını zorladığı Sari Sirun Yar ile akılda tutmuştum.

Ne var ki Tov / Tohum albümü, belki de çalıştığı isimlerin de değişmesiyle beraber başka bir boyuta atlatmış onu. Modern müziğin, yeniden yaratımın tüm imkanlarını müthiş bir ruhla yeniden harmanlamış. Kuzeyin kuzeyindeki kültürel havzanın o endemik usulünün Kafkas ve Erivan ekollerinin etkisiyle nasıl da havada süzülen bir kar tanesinin narinliğiyle müziğe dönüştüğünü görebiliyorsunuz.

Önceki dönem Kürt müzisyenlerinde telaffuz farklılıkları bölgeseldi. Kürtçe’nin geniş coğrafyasının ve dil yapısının bir tezahürüydü. Yeni kuşak Kürtçe müzikte ise ne yazık ki telaffuz sorunlarına çokça denk gelinir. Bunun bir sebebi özellikle diasporada büyüyen Kürdistanlıların dilleriyle ilişkilerinin bozulmasında, dillerini modern alfabe üzerinden öğrenmelerinde ve yeniden üretim esnasında eski kayıtların yanlış duyulmasında yatıyor.

Rewşan’ın şarkılarında da bir iki kusura denk geliriz ama neredeyse bütün bir kadın sesli Kürt müziğinin en doğru seslerini duyarız. Bütün sesler çok nettir. Eski deyimle karşımızda müthiş bir mahreç ustası vardır. Nefes aralıkları, gırtlaktan gelen sesler, dil-dudak uyumu, ağız ve geniz sesleri müthiş bir şekilde ifade edilmiş ve kayda alınmıştır. Bu anlamıyla Rewşan, eğitimli bir müzisyen olarak Kürt müziğine yeni bir kapı açmış ve icranın nasıl olması gerektiğini göstermiştir.

İster özgün şarkıları olsun ister yeniden yorumladığı geleneksel şarkılar olsun Rewşan’ın alamet-i farikası kendisine has, güçlü sesidir. Nerede duyulsa bir Rewşan sesi olan bu ses kanımca özgünleşmiş bir müziği de hak ediyor. Albümünde yer alan 10 şarkıda en az üç farklı usul, üç farklı katmanda hazırlanmış, okunmuş şarkılar var. Bu yüzden merakım, bir sonraki albümünün nasıl olacağı; kendi stilini yaratıp yaratamayacağı yahut bu usullerden hangisinin baskın olacağıyla ilgili.

Elbette albümdeki her şarkısı ayrı ayrı bir değerlendirmeyi hak ediyor ama ben dönüp dönüp Seyadê Şemdîn ve Sûsika Simo’dan bildiğimiz Ax Eman’ı; Aram Dikran’dan bildiğimiz ama Rewşan’ın orijinalinden çok daha güzel hale getirdiği Diçim Diçim’ı; söz ile müziği Dr. Ahmet Kaya’ya ait olan ve Kürt müziğinde belki de başka örneği olmayan, bu sebeple de büyük bir övgüyü hak eden Wext Lazim Bû’yu dinledim.

Ama en çok kulaklarımda sözleri büyük şairimiz Fêrikê Ûsiv’a, müziği Rewşan’a ait olan Gulîzera Min dolaşıp durdu. Kendimi bazen Elegez’in yamaçlarında dolaşan bir keklik, bazen Kürt müziğindeki Sebk-i Hindi sebebiyle Delhi’de hissettim. Rewşan’ın o harika kompozisyona serpiştirdiği ve Hüseyni uzun havalara benzeyen çıkışlarda ise Sergey Parajanov’un 1969 yapımı ve Seyat Nova’nın hayatını anlattığı Narın Rengi filminde denk geldiğim ve bir kilisenin çatısında uçuşan kitaplar arasında söylenen Yar Lo’yu anımsattı.

İyi ki varsın Rewşan.

Halil İbrahim Baran - K24

Ağırlığı yeni bestelerden oluşan Tov (Tohum) albümü, Rewşan’ın, bugüne kadar edindiği birikimi en iyi olduğu alanda nasıl harmanladığının bir kanıtı niteliği taşıyor.

Bir albüm düşünün, ilk tınısıyla size yaşama coşkusunu haykırsın, ortalarda sevgilinin güzelliğine övgüler dizsin, son sözüyle yaşamın geçiciliğini ve kaybedilenlerin hüznünü yaşatsın.

Bir albüm düşünün ki, Hanns Eisler’in “Sadece müzikten anlayan, müzikten hiçbir şey anlamaz!” sözünün kanıtı olsun. Derlemesinden aranjenin altyapısını yönlendirecek dramaturjiye kadar her zerresinde müzisyenin alın teri bulunsun... Yüreğinize bir tohum eksin, her geçen gün filizlenen başaklara gebe... Kendi toprağının öz suyuyla beslenip başka göklere yelken açmaya hazır bir tohum...

Rewşan, yılların emeğiyle hazırladığı Tov (Tohum) adlı albümünü nihayet müzikseverlerle buluşturdu. Kısa bir süre içerisinde kendi dinleyicisini yaratmayı başaran Tov albümünden hareketle Rewşan’a çıktığı müzikle yolculuğunda yoldaş olmak için buluştuk.

“Tov” albümü beste ağırlıklı bir albüm. Kamuran Ali Bedirhan, Fêrikê Ûsiv ve Aram Tigran gibi şair ve ozanların eserleri albümün zenginliğini artırdı. Albümde, Dr. Ahmet Kaya’nın 3, Mirady Doğan’ın 1, Rewşan’ın da 2 bestesi yer alıyor.

TİYATRODAN MÜZİĞE AKAN BİRİKİM

Rewşan, bugüne kadar yürüttüğü araştırmaları, hazırladığı belgeseli ve Pera Jazz Orkestrası, Haliç ve İTÜ Oda Orkestrası ve İstanbul Film Müzikleri Orkestrası gibi gruplarda keman sanatçılığı ile edindiği birikimi bu kez ağırlıklı olarak bestelerde sunmayı tercih etmiş. Bu bilgi birikiminin temelinde psikoloji, tiyatro ve müzik eğitimi yatıyor. Eserlerin alt metinlerine sızmış olan duyguların keşfedilmesinde psikoloji, eserlerin aranjesinde kendi kafasındaki melodileri hissettirmesinde dramaturji dolayısıyla tiyatro, çaldığı enstrümanlar ve vokal tekniğiyle de müzik eğitimi kendini hemen hissettiriyor.

Bu özelliklerin teorik bir belirlemenin ötesinde bir anlam taşıması için albümdeki birkaç eseri irdelemekte yarar var. Önceliği söz ve müziği Rewşan’ ait olan “Bave’m” şarkısı alır. Çünkü “Bave’m” bir sanatçının güncel hayattaki karşılaşmalarının nasıl bir süzgeçten geçerek estetik bir yapıya büründüğünün etkileyici bir örneği. Kürt müziğinde “oğul-anne”, “kız-anne” diyaloğuna dayalı eserler bulunmasına karşın “baba-kız” diyaloğuyla bir soruna parmak basmanın pek örneği yok. Önce bu bestenin kaynağını öğrenelim: “Bu, babamla güçlü bir ilişkimin olmasından, ona duyduğum hasretten, babanın bilgeliğine duyduğum özlemden kaynaklanıyor. Buradaki baba figürü yalnız bir biyolojik baba değil, bir rehber, bir yol gösterici niteliği taşıyor.” Bilgeliği nereden geliyor? Bizim günlük rutin olarak kafa yorduğumuz birçok sorunumuza ilişkin yaşamın anlamını kavramış bir bilgelikten.”

ORTAK ACILARLA YOĞRULUYORUZ
Bu söyleşmenin göç temelinde şekillenmesinin derinlerde kalan bir sızıdan kaynaklanabileceği hissi Rewşan’ın söyledikleriyle yerli yerine oturuyor: “Benim ailemde de çok fazla göç hikayesi var. Abilerim yurt dışına göç etti. Annem yıllarca özlemlerini çekti. Evde olmayan, ama onlar için sofraya konmuş tabakları gördük. Evin içinde bir eksiklik, bir yoksunluk vardı. Ama kendi yaşamıma dair olanı ortaya koyarken aynı durumda olan insanların hikayemi dinlerken boğazının düğümlenmesi, kendi yaşadıklarını hatırlaması benim için can alıcı nokta. O vakit anlıyorum ki ortak acılarla yoğruluyoruz. Acının dile gelip paylaşılması belki bizi iyileştirebilir.”

Rewşan’ın müzikal yolculuğunda geleneksel Kürt müziğinin nereye oturduğuna bakmakta fayda var. Bu müzik, onun doğup büyüdüğü, kültürüyle etkileşimde bulunduğu, benliğinde yer ettiği yaşantısından izler taşıyor. Hiçbir düzenleme olmaksızın geleneksel müziği bugüne getiren insanlara ve albümlerine saygı duyduğunu belirtiyor ve ekliyor: “Bu, beni cezbeden bir şey değil. Çünkü geleneksel olan benim içimde dönüşüyor. Kendi yaşantımdan, deneyimlerimden, bilişsel ve duygusal yaşantımdan süzüldüğü için başka armoniler, ara melodiler gelip oturuyor yüreğime, zihnime... Bu bence insanın kendi içindeki müziği alımlama şekliyle ilişkili. Her gelen kuşak da gelenekseli kendi bedeninde yüreğinde değiştirir, dönüştürür.”


PARÇADAN BÜTÜNE
Gelelim ikinci eserimize. Neredeyse görsel bir şölen yaratan “Taxa Filla” (Gavur Mahallesi) şarkısının aranjesinin nasıl yapıldığını soruyorum Rewşan’a. Aslında söyledikleri, tiyatro oyunculuğunun, dramaturjinin katkısının açık bir göstergesi: “Taxa Filla, hem komik hem betimlemeleri çok güçlü hem de bir din adamının nefsiyle giriştiği sınavı işleyen bir eserdir. İnsan psikolojisi açısından bir ‘Yaklaşma-kaçınma çatışması’. Aranje için Hakan’a (Hakan Gürbüz) öncelikle eseri sözlerinden öte alt metinleriyle çözümleyerek aktarmaya çalıştım. Şarkı, aslında din eksenli bir yaklaşımın nerelere gidebileceğini göstermesi açısından ilginçti. Bunu aranjöre anlatmak bambaşka bir bilinç gerekiyordu. Ben de bunu aranjeyle sunulacak giriş, gelişme ve sonuç bölümünü içeren bir hikaye gibi tasarladım ve Hakan’la paylaştım.”

"Bir tiyatro metnini sahneye taşımak gibi düşündük bir anlamda. İlk girişteki introda uzaktan uzağa etrafı kolaçan eden, adım adım mahalleye yaklaşan iki kişiyle karşılaşırız. Sonrasında mahalleye vardıktan sonra gördüklerinden etkilenmeleri, nefislerine yenik düşmelerini melodiyle genişletmeye çalıştık. En sonda ise sakalın kesilip tespihin atılmasıyla fantastik bir dünyanın içine dalıyorlar. En sonra poliritmik yapının başlaması ve üstüne gelen doğaçlama da bunun bir yansımasıydı. bir yaşam başlıyor. En sondaki doğaçlama da bunun bir yansımasıydı. Hikâyesi güçlü olan bu şarkı alttan alta politik bir taşlama da içeriyor.

Şarkılardaki alt metinlerden söz açmışken, kimi ağıtların halay formunda okunmasını atlamak olmaz. Daha öncesinde köy köy dolaşan mitirbların toplandığı evlerde müziğin icra edilmesinin zaman içerisinde yok olmasının, müziğin yalnız düğünler aracılığıyla insanların toplandığı mecralara kaymış olmasının etkili olduğu düşünülebilir. Bu yönüyle zorunlulukların dayattığı bir form değişikliği veya kimi eserlerde manilerin kullanılmasının etkili olduğu düşünülebilir. Geleneksel Kürt müziğinde ayrılığı veya göçün yarattığı kırılganlığı taşıyan içeriğin neden halay formunda okunduğu; sosyolojik bağlamı çerçevesinde elbette araştırılması gereken bir olgudur.

Albümdeki “Diçim Diçim”, bu olguya bir karşı çıkış niteliği taşıyor. “Diçim Diçim” dönüşü olmayan bir gidişi anlatıyor. Girişte gidişin sonucu olan tek başınalığın yarattığı yalnızlık göze çarpıyor. Melodinin yalnız ukulele ve vokalle başlaması da bunun göstergesi. Ancak hiçbir gidiş tek kişiyle sınırlı olmaz, zamanla gidişlerin yarattığı acılar çoğalır, bundan etkilenen kişiler ve duygular çoğalır. Şarkının ikinci bölümünde enstrümanların çoğalması da bu duygusal çoğulculuğun müzikal kimliğe bürünmüş hali.


“Tov” albümünün bugünkü haliyle dinleyiciye ulaşmasında Rewşan’ın yanı sıra birçok müzisyenin emeği var kuşkusuz. Dünya müziğinde kendilerine yer edinmiş Cenk Erdoğan, Coşkun Karademir ve Ömer Arslan gibi... Ancak özellikle albümün müzik direktörlüğünü ve aranjörlüğünü üstlenen Hakan Gürbüz’ün hakkını teslim etmek gerekir. Şarkıların aranjeleri ile eserlerin yapısı arasında müthiş bir bütünlük var. İnanılmaz bir enstrüman yumağı, bambaşka parçalar içeren introlar var şarkılarda. Ancak nasıl oluyorsa bir araya geldiklerinde etle tırnak gibi bütünleşiyorlar.

Sanki bir tiyatro oyunundaki sözler ile oyuncuların duygu evreni, jestleri, mimikleri ve oyunun dekorunun iç içe geçmesi gibi bir his yaratıyor aranjeler. Hiç beklenmedik bir anda bir basgitarın çaldığı küçük bir tema, başka enstrümanlara davetiye çıkarıyor gibi, renk sazların altında kendi halinde gezinen bir viyolonsel birden “Ben de buradayım!” diyerek varlığını duyuruyor. Derken kendi patikalarında yürüyen enstrümanlar kocaman bir geçitte buluşuveriyorlar.

Eğer siz de kulağınızı, yüreğinizi ve beyninizi bir ön yargı duvarıyla örmediyseniz, bilin ki Rewşan’ın albümü berrak bir sesten, nice emekle yoğrulmuş dünyaya yönelebilecek bir müzikal yapıdan oluşan şarkılarıyla kulaklarınızdan beyninize oradan da yüreğinize yerleşecektir.

Sinan Gündoğar - Evrensel

Özgün yorumu ve unutulmaya yüz tutmuş şarkılardan oluşan ilk albümü 'Ax Lê Wesê' (Ah Vesile) ile müzikseverlerin dikkatini çeken Rewşan, ikinci albümü Tov’u (Tohum), CK Music Production etiketiyle 2020 başlarken yayımladı. Albümde Kürtçe'nin Kurmanci lehçesinden 10 eser yer alıyor. Umut dolu melodileri insana ve yaşama değen hikâyeleriyle birleştiren Rewsan ile Tov’u konuştuk.

►Önce albümün hikâyesiyle başlamak isterim, nasıl bir süreçten geçti, nasıl hazırlandın, nelerle karşılaştın, kimlerle çalıştın?

4 yıllık birikimin son bir senelik sürecinde start almamla başladı. Bazı bestelerimi uzun süredir paylaşma noktasında bekletiyordum. Bestelerin hikâyelerini doğru bir şekilde ortaya çıkarabilecek iyi bir aranjörle çalışmak istiyordum. Geçen yıla kadar da öyle kafama yatan, içime sinen bir durumla karşılaşmadım. Repertuvarla alakalı kararı kesin verdiğim zaman, on şarkılık bir repertuvar hazırladım ve şarkıların kaynağı, hikâyesi, beslendiği dil olarak belirlenmiş oldu. Mesela önceki albümde Ermenice de vardı, bu albümde sadece Kürtçenin Kurmanci lehçesinden eserler seçtim. Bunların hep bir karar süreci vardı yani. Aranjör bulunması ve enstrüman seçimlerinden sonra nasıl bir sound benimsememiz gerektiğiyle ilgili epey bir zaman geçirdik. Dünya müziklerinden örnekler dinledik, nasıl bir yere doğru gidebilir, nasıl evrilebilir diye. Benim yaptığım müziğin türü için genelde ‘dünya festivalerinde bir yeri var’ diyorlardı. Bu albüme de özellikle bu fikirle başladık, dedik ki biz bu albümü niye dünya müzik festivallerinde çalabileceğimiz bir formatta yapmayalım? Ekibimizin üyeleri belliydi zaten. Mesela bir şarkıda obua kullanmak istedim ama benim obua kullanmam için ekibimde bir obistin olması gerekiyor çünkü ben o şarkıyı albüm soundu neyse sahnede de aynı şekilde dinleyiciye ulaştırma gayretinde oldum hep. Dolayısıyla olabildiğince ekibin sazlarına ve sazların sınırlılıklarına göre bir sound ortaya çıkardık.



►Albümün kapağından şarkılara kadar sade, süssüz, olduğu gibi bir albümle karşılaşıyoruz. Bu kasıtlı bir şey miydi? Bu sizin için önemli bir şey miydi albümü yaparken?

Kesinlikle. Mesela şarkılardaki basitlik diyorsun ya, zaten en zor yakalayabildiğimiz şey basitlik değil mi şu hayatta. Basitliği olumsuz anlamda söylemiyorum. Biz hikâye ne istiyor, hikâye nereye doğru evriliyor bunun üzerine çalıştığımızdan hikâyeler bizim kafamızda çok oturmuştu. Belki o şarkının alt metinlerini de analiz ettiğimiz için katmanlarını çok rahat kurabildik. Yani hem ritimsel katmanlarını hem melodik olarak nasıl bir şey üzerinden ördüğümüzü... Kendimizi hikâyenin içinde hissedince ortaya çıkan melodik yapının da olabildiğince anlaşılır olması konusunda çok gayret ettik. Ben zaten kendimi anlamakta çok zorlanıyorum şu hayatta, yani niye insanların anlamayacağı bir iş yapayım? Kendi yaşamımda da ne kendi işimi ne çevremdekilerin işlerini karmaşıklaştıracak, zorlaştıracak yüzü hiçbir zaman taşımadım. Olabildiğince sade, olabildiğince mütevazı bir yaşantım var.

►Albümün sözleri, kapağı birçok yanıyla basitken çok katmanlı, çok örgülü bir müzikle karşı karşıyayız. Belli ki üzerine çokça düşünülmüş, çokça çalışılmış. Birçok farklı janraya mal edebileceğimiz yapı var. Belki de bugüne kadar aşina olmadığım değişik bir kompozisyonla karşı karşıya kaldım. Nasıl anlatırsın mesela o müziğinin çok katmanlılığını?

Şöyle, repertuvar seçimleri itibariyle geleneksel yapıya sahip olan şarkılar var. Ben mesela geleneksel bir şarkıyı dinlerken olduğu gibi aranje noktasında devam ettiremiyorum. Kürt müziğinde müzik genellikle söze dayalıdır. Şarkı neyse ana melodi neyse introda da, ara melodilerde de aynı tekrar söz konusudur. Farklı bir melodi yoktur, kafa karıştırmaya gerek yoktur. Hatta çok seslilik yoktur, tek ses üzerinden anlatılır. Klarnet de ud da bağlama unison çalar. Orada ben daralıyorum, o noktadan çıkma arzusu içerisindeyim hep. Armonisinin genişlemesi açısından özellikle altyapıda cazi akorları kullanmaya çalıştım. Bir de zaten bütün bunlara aranjörle birlikte karar verdiğim için aranjörün aldığı formasyon, müziğe bakış açısı, senin o aranjörle çalışırken tercihlerin, seçimlerin, neden onunla çalışmak istediğin... Bütün bunlar çok belirleyici oluyor o katmanların ortaya çıkmasında. Ben klasik batı müziği eğitimi almış bir müzisyenim. Keman çaldım yıllarca, oda orkestralarında. Dolayısıyla orkestradaki zenginliğin farkındayım. Her enstrümanın o müziğe katkısı tek bir sesmiş gibi gelen ama aslında arkasında kocaman bir zenginliği barındıran, her bir enstrümanın rolünün, gerekliliğinin olduğunu bilen bir gelenekten geldiğim için bu anlamda çok arayışım oldu. Bir geleneksel melodiyi ele alırken ben hep onu nasıl genişletebilirim, nasıl diğer soundlarla, janralarla da onu buluşturup onun gerçek anlatmak istediğini daha iyi nasıl anlatırım noktasında bir aracı gibi, kolaylaştırıcı gibi gördüm hep kendimi.

►Ben Kürtçe bilmiyorum, anlamıyorum ama bu şarkıların tamamı bana bir şeyleri hayal ettirebiliyor. Bu elimde çok güçlü bir done bu albümü sevebilmem için. Ama sözleri açıp baktığımda hayal ettiğim şeyleri görmeyebiliyorum. Bunun belki de bir sebebi sözlerin çok dramatik, acıklı kavuşma, özlem gibi insanın yüreğini sızlatabilecek hikâyeler olduğunu hissederken müzik aslında o kadar da karamsar değil. Orada bence farklı bir denge daha tutturmuşsunuz gibi geliyor bana. Bilmem katılır mısınız?

Doğru. Mesela Bave'm şarkısı mülteci bir babanın kızına verdiği öğüdü anlatan bir hikâye. Söz ve müziği de bana ait olan bir şarkı. Sazına, müziğine baktığınızda pırpır eden bir şey var, mutlu bir şey geliyor. Hikâyeye baktığımızda hikâyedeki ana tema göç, bu dünyanın sana bana kalmadığı, bu alemin gelip geçici bir şey olduğu. Ama zaten bir kavramın, tek bir olguyu ele aldığına, genel geçer tek bir duyguyu barındırdığına ben inanmıyorum. Bir göçü anlatıyorsanız göçün içinde hüzün kadar, bir heyecan da vardır. Gittiğiniz şehre, gittiğiniz yere dair bir merakınız da vardır. Göç sadece bir trajedi değildir, içinde bambaşka hikâyeler de barındırır. Ya da bir aşkı anlatıyorsanız bu sadece çok mutlu çok şahane bir şey değildir, orada bireye dair yok olan bambaşka figürler vardır. Güzelliğin on para etmez, şu bendeki aşk olmasa hesabı. Ayrıca böyle hissetmenin sebeplerinden bir tanesi de aslında Kurmanci yazılmış eserlerin çevirisiyle tanışıyor olman. Çeviride birçok şey anlam açısından erozyona uğruyor. Benim kavramsal olarak da kelimelere yüklediğim anlamlar Türkçeye çevirisine bir dinleyicinin yüklediği anlam bambaşka. Dolayısıyla bu elbette ki aranjelere bakış açımızda farklılık gösterecektir diye düşünüyorum. Ama benim odağım edebi metin, metin bana ne anlatıyor, hikâye bana ne anlatıyor hep onu takip etmeye çalıştım.



►World müzik dediğimiz, etnik tınıları içinde barındıran, bunu kâh elektronik müzikle kâh cazla, bluesla, raple, birçok farklı janrayla karıştıran yeni bir popülarite durumu söz konusu müziğin içinde. Buna nasıl bakıyorsun?

World müzik zaten kavram olarak da 1980 sonrasında tanımlanan bir kategori olmaya başladı. Kimilerine göre pop müziğin artık satılmıyor olmasından dolayı plak şirketlerinden yapımcıların yeni kelimeler, yeni tanımlamalar bulma arzusuyla alakalı. World müzik kategorisi de bu bağlamda kimilerine göre bu küreselleşme fikriyle ortaya atılan kavramlardan biri olarak tanımlanıyor. Ama baktığımızda dünya müziği dediğimiz zaman dünyadan gelen, dünyanın her türlü dilsel, coğrafik her anlamda kapsayıcı tarafını ben anlıyorum, benim anladığım şeyden bahsedeyim. Mesela World Müzik örneklerinde İngilizceye daha az rastlıyoruz. İngilizce daha genel geçer, daha tahakküm eden bir dil olduğu için dünya üzerinde. World müzik örnekleri insanların daha yerelinden, kendi köyünden, coğrafyasından çıkarıp dünyayla tanıştırmaya çalıştığı, “ben tek başıma değilim, sizinleyim ve siz de olduğunuz yerde yalnız değilsiniz benimle bir bağınız var” fikrini önemseyen bir müzik türü gibi geliyor bana. Çünkü adam bağlamasını çaldığı vakit bu World Müzik olmuyor, bağlamayla gitarı bir araya getirip yeni bir sentez ortaya çıkardığı zaman, bir Batı enstrümanıyla bir araya geldiği zaman, daha disiplinler arası , kültürler arası bir etkileşim olduğu için, bir dostluk geliştiği için bu fikri seviyorum.

Burak Abatay - Birgün

Ertuğrul Özkök, yakın zamandaki bir yazısında Rewşan'ı "Kürt Sezen Aksu" diye yorumladı. Muhtemelen sesini ilk kez dinliyordu.
Ben de Rewşan'ın şarkılarını ilk dinlediğimde halkının onu içselleştirmeyip anlamadığı iddiasıyla "Kürtler'in Kazım Koyuncusu" olarak tanımlamıştım. Oysa ne büyük hataydı benim onu tanımlamak için illa başka bir müzisyenin ismini zikretmem.

O da tüm mütevazi ve samimi haliyle "Kürt müziğine emek veren Ciwan Haco, Nizamettin Arinç, Aynur Doğan.. gibi büyük isimler var. Benim daha çok yolum var" demişti.

Sözünü ettiği yol, bizi bir kez daha yanyana getirdi. İkinci albümü "TOV", müzikseverlerle buluştu.

Albüm, sadece şarkılardan oluşuyor gibi görünse de kütüphaneye konacak bir kitap gibi. Lansman konseri de 29 Ocak Çarşamba günü Kadıköy'de Moda Sahnesi'nde gerçekleşecek.

Konser öncesinde Rewşan ve "TOV"un aranjörü Hakan Gürbüz ile bir araya geldik.



İlk albümünüz "'Ax Lê Wesê' üzerinden iki yıl geçti. İki albüm arasında ne gibi farklar veya benzerlikler var?

Rewşan: İlk albüm ev kayıtlarından ve canlı performans kayıtlarından oluşuyor. Evdeki yarı amatör bir ses kayıt cihazıyla, kendi imkanlarımızla yapılmış bir albüm. Yani bir stüdyoya girilip detaylı bir ekiple çalıştığımız bir albüm değildi.
Bu albüm daha kolektif daha fazla kişinin emeği ile ortaya çıktı. Ustaların da işin içine dahil olduğu bir albüm oldu. Bu albümde ilk kez bir aranjör ile çalışma olanağı buldum. Albümün müzik direktörlüğü ve aranjeleri için Hakan Gürbüz ile birlikte çalıştık.

Ne kadar zaman hazırlandınız?

Hakan Gürbüz: Albümün ilk tohumlarının atılması benim açımdan Rewşan'ın müziği ile tanışmama rastlar. Rewşan'ın ilk albümünün lansman konseri için o zamanki menajeri benden rica etmişti Rewşan'a çalmam için. Ben de onu kırmadım ve sahnede yer aldım. O zaman Rewşan'daki müzik potansiyeline tanık oldum. Bazen müziği dinlersiniz ve içinizden bu müzikle ilgili bir şey yapmak gelir.

Daha sonra bu fikirlerimden Rewşan'a bahsettim. Sonra Rewşan'ın ikinci albüm isteği ile beraber, aranje yapma fikri daha somut bir hale evrildi. Bir albümün aranjelerine karar vermek için o düşünceyi, müziği, şiiri içselleştirmek gerekiyor. 2018'in Nisan'ında Rewşan'ın ekibine dâhil oldum. Ortalama bir yıl sonra da albüm için çalışmaya başladık.


Kürtçe bilmediğiniz için soruyorum, Kürtçe şarkıları aranje etmek zor oldu mu?

Hakan Gürbüz: Bu müziğe, Kürtçe'ye uzak değilim. Yıllardır Aynur Doğan, Mikail Aslan gibi Kürt müziğinin değerli isimleriyle müzik yaptık, yapmaya da devam ediyoruz. Alatav ile sokak müziği yaparken de repertuvarımızda doğal olarak Kürtçe şarkılar vardı. Doğuda gezdiğimiz zamanlarda, müthiş müzisyenlerle rastlaşıp, alış veriş içinde olduk. Dolayısıyla bir fikrim vardı.

Rewşan ile birlikte "TOV" projesinin içine dâhil olduğumuzda niyet şuydu: Dünyada herhangi bir festivalde müzik dinlerken şunu düşünmezsiniz; "İrlanda veya Afrika dilinde şarkı dinlerken demezsiniz bu nece konuşuyor?" Sanatçı şarkısını söyler sen müziği dinlersin. Biz kafamızdaki sınırları aşıp içimizden gelen hissi müzikle icra edersek, anlatırsak bu zenginliği layıkıyla tadabiliriz diye düşündük.

Frank Zappa, "Müzik hakkında konuşmak, mimarlık hakkında dans etmeye benzer" der. Müzik zaten anlatması gerekeni anlatır.
Rewşan'ın donanımı da bu yolculuğu yapmaya çok müsaitti. Biz bu düşünce ile yola koyulduk. Albüm hazırlık sürecinde de, Rewşan Kürtçe sözlerin çevirisini yaparak, şiirin dramasını çalıştık. Her defasında soruyordum 'burada hikaye ne anlatıyor?' diye.

Bizim yapmaya çalıştığımız stranları (şarkıları) kendi anladığımız hali ile söyleyerek tekrar yorumlamak. Müziğin rol çalmamasına gayret ettik. Bu anlamıyla her zaman edebi metni merkeze alma gayreti içerisindeyiz.

Toplam kaç şarkı var? Şarkıların hikâyeleri var mı?

Rewşan: 10 Kürtçe eser var. Bunlardan iki tanesi bana ait. Kıymetli şairlerimizin dizeleri var. Eski Sovyetlerde yaşamını sürdürmüş kıymetli şairimiz Fêrikê Ûsiv'ın lirik şiirleri var. Yine Kamuran Ali Bedirxan'ın "Gulê" adlı şiirini Mirady Doğan'ın bestesi ile seslendirdim. Büyük ozanımız Aram Tigran'ın iki eserini ilk kez seslendirdim. İki şarkı ise Kürtçe anonim; ilk kez Erivan Radyosuna davet edilen dengbejlerin ses kayıtlarıyla günümüze ulaşmış, bugüne kadar da hiçbir sanatçı tarafından hiçbir albümde yer almamış eserler bunlar.

"Başka Tov'ları da uyudukları yerden uyandırır umarım"


Albümün adı neden Tov (tohum)?

Rewşan: Bizdeki anlamı şu. Her birimiz bu yaşama geliyoruz ve kendi dünyamızı, kendi varoluşumuzu gerçekleştirmek üzerine bir çabamız oluyor. Bugünümüzü idrak edip, yarınımızı dizayn etmekle ilgileniyoruz. Belleğimizde büyük bir kültürel zenginlik var. Geçmişimizden gelen, toplumsal dokularla yeniden vücut bulan bir hissi ve fikrî alemimiz var. Belli şiirlere makamlara hisleniyoruz mesela, bu tesadüf değil.

Tıpkı bir tohumdaki gibi belli kodlarla, becerilerle donatılmışız her birimiz. Doğru koşullar sağlanırsa, yeteri kadar imkân verilirse tohum gibi kendi meyvesini veriyor insan da. Her birimiz potansiyel Tov'uz, tohumuz. Kendi tohumumuzu yeşerteceğimiz koşulları, müzisyen dostlarımızın katkılarıyla yeşerttik, dileriz başka gönüllerdeki Tov'ları da uyudukları yerden uyandırır.

Şarkıların hikâyeleri bize ne anlatıyor?

Rewşan: Aşkın anlatıldığı ve haliyle dilin daha naif olana doğru boyut değiştirdiği zamanlardan söz ediyor hikayeler. Geçmişin şiirsel belleğinden beslenen TOV; bazen bir güzelin utangaç bakışıyla kara sevdaya tutulmuş bir delikanlının serzenişini, bazen muhacir bir babanın kızına öğüdünü bazen de bir din önderinin nefsi ve inancıyla olan imtihanını anlatıyor. Müziğin öz hikâyemize nasıl sirayet ettiğini hissettiren TOV, tıpkı bir tohumun belleğinde var olan bilgi gibi hem büyülü bir geleneğin parçası hem de hiç bitmeyecek bir nefes gibi...

Albümde ikisi sana ait toplam 6 beste yer alıyor. Üretmek nasıl bir duygu? Eski eserleri yeniden yorumlamak hakkında ne düşünüyorsun?

Rewşan: Yeni bir kelime söylemek, üretmeye çalışan her aslanın yüreğinde yatan gayedir. Bunu gerçekleştirebildiğimiz için tarifsiz bir mutluluk içindeyiz. Yeniden yorumlamaya gelecek olursak unutulmamalıdır ki; geleneğin noktası virgülüne değişmeden bugüne taşınması ne kadar kıymetliyse, onun bugünün diliyle yeniden söylenmesi, gelecek kuşaklara aktarılması da bir o kadar önemli ve kıymetlidir. Her birimiz kendi anladığımız kadarıyla, kendi idrakımız ve kabımızca bir şey üretmeye, bir şey ortaya koymaya gayret ediyoruz, bu yolda olan herkesin saygıyı hakettiğini düşünüyorum.

"Müziğe sohbet eder gibi yaklaşıyoruz"
Albümde yer alacak eserlere karar verirken nasıl bir yol izlediniz?

Hakan Gürbüz: Rewşan'ın şarkıları arama ve araştırma hali bir hayat biçimine dönüşmüş durumda. O'nda Alman disiplini var. (Gülüyor) Bu şekilde çalışıyor. Araştırıp gönlüne değen şarkıları buluyor. Daha önce kemanını sırtına alıp köy köy gezip kadın sözlü geleneği ve hafızada kalan şarkıları derlediği bir televizyon program bile yapmış. "Ben para biriktirdim veya zamanım, isteğim var gidip bir albüm yapayım" derseniz gönlünüze değen şarkıları bulmanız kolay olmaz. Sizin bir derdiniz varsa araştırırsınız. ortaya çıkanlarla, bu albüm olur, şiir olur kitap olur. Rewşan'ın işlerinden biri de bu. Kendi kültürü, sesi ile dili ile araştırmalar yapmak, dehlizlere bakmak. Oralardan, zaman içinde kendi gönlüne değen şarkıları çıkartıyor.

Sohbet eder gibi yaklaşıyoruz biz müziğe. Müzik bizim için bir sohbet biçimi. Bu ulaştığımız bilgi bizim değildir, biz ancak ona sahip çıkabiliriz. Benim dediğim her şey gönül eleğini tıkar.. Neşemizi, zevkimizi, bilgimizi paylaşabilmenin bir yoludur bizim için müzik. Dinleyici de buna dâhil oluyor; lütfediyor.

"İnsan kendinden uzaktakiyle bağ kurmaya çalışır"
Kürtçe söylemenin nasıl bir anlamı var sizin için?

"Ben kendimi kendi anadilimle ifade edebiliyorum" söyleminden uzağım. İnsanın kendi diliyle bağ kurmaya ihtiyacı yoktur. O zaten kendi dilidir. İnsan kendinden uzak olanla bağ kurmaya çalışır.

"Niye kendi dilinde şarkı söylüyorsun?" sorusunu sormak en sade şekliyle ezbere bir bakış açısının ürünüdür. Dile dair var olan, baskı ve zulümler bambaşka bir gerçekliktir.

Gelelim lansman konserine...

29 Ocak'ta lansman konseri olacak. Albümde çalan tüm müzisyen arkadaşlarımız ile sahnede olacağız. Heyecanlıyız. Tüm dinleyicilerimizi 29 Ocak'ta Kadıköy Moda Sahnesi'ne gerçekleşecek olan konserimize bekliyoruz.

Evrim Kepenek - Bianet

Her birimiz mülteci değil miydik bu hayatta? Sürekli göçüp durduğumuz bu alemden bir gün göçmeyecek miydik? 13 yıl önce kaybettiği ve öğretileri kulağına küpe olan babası ve tüm mülteci babalar için yazmış bu şarkıyı Rewşan.

‘Okumaktan başka şansının olmadığı’ fikrinin zihninde yer edinmesini sağlayan, medrese eğitimi alan, Kürtçe, Arapça, Farsça, Türkçe bilen bir mele (imam) olan ve çocuklarını bilime, araştırmaya yönlendirerek her türlü dogmatik düşünceden uzak tutmaya çalışan babasını “Kocaman, ulaşılmaz, gizemli bir iç dünyası vardı” diye tanımlıyor.

Bitlis’in Tatvan ilçesindeki baskıcı ortamda kız çocuklarının özgür bir düşünceyle büyümesini sağlayan babasının attığı Tov (tohum) şimdi yeşerip, göğermiş biçimde karşımıza çıkıyor. Ve bu kez o anlatıyor babasına hikayeyi.

Epeyce kalabalık bir ailede doğan Rewşan’ın anne tarafı Koçer (göçebe-göçer). Her daim başında taşıdığı erimeyen karlarıyla silueti Van gölüne yansıyan heybetli Süphan Dağı’na doğru yol alan Koçerler göç yolları üzerindeki evlerine uğradığında çok mutlu olurdu Rewşan.

Adetleri, gelenekleri, giyimleri, yaşam tarzları farklı, kültürel zenginliği eşsiz olan bu akrabalarının annesi ve dayılarıyla birlikte söylediği kilamları, kimi zaman üç gün üç gece süren masalları heyecanla dinlerken; kendini o hikayedeki kahramanların yerine koyar, onlarla birlikte aşık olur, hüzünlenir, sevince boğulur, dans eder, savaşır, mücadele ederdi.

Okulla birlikte Türkçeyi öğrenmesine rağmen ailede alınan ortak kararla anadilinin unutulmaması için evde Kürtçe konuşulurdu. O rüyalarını, hayallerini Kürtçe görüyordu.

Erivan Radyosu’ndaki stranların dinlendiği evlerinde güzel sesli annesinin saçlarını tararken söylediği şarkıların tınıları kulağına yerleşirdi.

Öğrendiği bu şarkıları sınıfın “en güzel sesli çocuğu” olarak tahtaya kaldırıldığında söylemekten keyif almasına rağmen o hep bir enstrüman çalmayı hayal ederdi.

Politik nedenlerden dolayı Tatvan’dan Mersin’e göç etmek zorunda kaldıklarında ‘mülteci’ olma duygusuyla ilk kez tanışırken, o yüreğinde süzüp, damıttığı hikayelerini de birlikte götürmüştü.

12 yaşında geldiği bu kentte ilk iş olarak bağlama kursuna yazıldı. Anadiliyle hiçbir zaman ilişkisini kesmeyen Rewşan, bu dilde yazılıp çizilen edebi eserleri okumaktan geri kalmıyordu.

Sürekli merak eden, sorgulayan yapısıyla tiyatroya da meyilli olan Rewşan, Kürtçe yazdığı birkaç skeci Mersin’deki kadınların gittiği pazar yerlerinde arkadaşı Sozdar’la birlikte sergilerken ilk alkışını almıştı.

Kemanla tanışma
Varoluşsal sorunlarını çözebilmek ve kendini tanıyabilmek için tercih ettiği Psikolojik Danışmanlık Rehberlik bölümünü okumak için Ankara’ya gider Rewşan.

“Çevremde bu konuda beni aydınlatacak, aklı selim, yol gösterecek kimselerden hissi anlamda uzaktım. Kendimi nasıl anlarım, ne yaparım? diye geçirdiğim dönemlerde meslek seçimi yapmak zorunda kaldığımda psikolojiyi seçtim. Önce kendimi anlayayım, ben neyim, kimim? Ve bunun bana çok faydası oldu.”

Kemana olan tutkusu nedeniyle o dönem sürekli Farid Farjad dinleyip, müziğin ritmine kapılır, gözlerini kapatarak çıkan sesleri kendisi çalıyormuş gibi hisseder.

Kulağındaki bu seslerle ağabeyiyle birlikte Soran olan eski yengesini ziyaret için İran’a gittiklerinde çarşı içerisinde bir enstrüman yapım atölyesine girerler.

Işıl ışıl parlayan kemanlar, tarlar, santurlar göz kamaştırır. Büyülenmiştir adeta. Ağabeyi ona bir keman alıp hediye ettiğinde ise dünyalar onun olmuştur.

“O sıralar Onur Akın çıkmış. ‘Seviyorum seni’ parçasındaki keman ara solosunu nasıl severek dinliyorum. Keman benim müzikal hayatıma çok yön verdi. Perdesiz bir enstrüman. Eğitimini almak zorundasın, nota öğrenmek durumundasın. Bütün o klasik batı eğitiminin literatürünü öğrenmek zorundasın.”

Bunun üzerine bir taraftan eğitimine devam ederken öte yandan keman kursuna gidebilmek için bir kafede garsonluk yapmaya başlar.

4 yıl süren bu eğitimin ardından İstanbul’a gelerek psikolojik danışmanlık yapan ama müzikten kopmaya niyeti olmayan Rewşan, Pera Güzel Sanatlar Lisesi’nde keman, viyola ve armoni dersleri alır, o süreçte çeşitli oda orkestralarıyla ve İstanbul Film Müzikleri orkestrasında yer alarak konserlere çıkar. Eş zamanlı olarak Bahçeşehir Üniversitesi’nde oyunculuk yüksek lisansı yapmaya başlar.

Tezini Edit Piaf’ın sokak deneyimi ve kamusal alan üzerine yazan Rewşan; Tiyatro Görme Yeri’nin oyunlarında ve Teatra Jiyana Nu’nun Berû adlı oyununda rol alır.

Ayrıca bağımsız sinemacıların yönettiği kısa ve uzun metraj filmlerde yer alır; “Annemin Şarkısı”, “Susturulmuş”, “Şükran” ve “Al-shafak” adlı filmler bunlardan bazıları.

Çok dilli müzik grubu Horizon…
37 yıl önce usta müzisyen Vartkes Keşiş’in 4 arkadaşıyla birlikte kurduğu ‘Keops’, 2015 yılından sonra müzik yolculuğuna ‘Horizon’ adıyla devam etme kararı almıştır. Çeşitli dillerde şarkılar yapan grupta Rewşan da kemanıyla yer alır.

Grubun solisti ekiple anlaşamayarak gidince yeni biri bulununcaya kadar provalarda sesiyle eşlik etmesini isterler Rewşan’dan.

“Ben o gruba dışarıdan bir keman çalan olarak katılmıştım. Sesim güzel bulunuyordu, ortamlarda söylüyordum ama amacım iyi bir kemancı olmaktı. Kendimi hangi tür müzikle ifade edebileceğime ilişkin müzikal arayışlarım devam ediyordu. Saatlerce etüt çalışıyorum. Parmak egzersizi yapıyordum, keman için yazılmış partisyonları çalışıyordum. Tek şartla kabul ettim teklifi. Sadece provalar aksamasın diye şarkı söylerim, yeni vokal bulunduğunda kemanla devam edeceğim.”

Türkçe, Ermenice, Yunanca eserlerin icra edildiği gruba Rewşan’ın önerisiyle Kürtçe parçalar da eklenir. İki ay sonra Hayal Kahvesi’nde konser teklifi alırlar. Rewşan konsere çıkmamakta diretse de arkadaşlarının ikna çabaları sonucunda kendini izleyici karşısında bulur.

“İnanılmaz heyecanlı ve kaygılıydım. Kalbim o kadar çok hızlı atıyordu ki, kalp çarpıntı sesimin mikrofondan duyulduğunu sanmıştım.”

İlk şarkının ardından aldığı alkışla rahatlayan Rewşan, aralarda ve introlarda kemanını omzuna alıp çalarak o güçlü sesiyle çağıldamaya devam eder.

“Kemanı bırakmayı hiçbir zaman istemedim. Pek çok solist enstrüman çalmak istemez ama ben çok yakıştırıyorum kendime. Bir enstrümanla beraber orada olmak bana ayrı bir keyif veriyor. Elimde enstrüman olmayınca ne yapacağımı bilemiyorum. Elim ayağım boşalıyor sanki. Özellikle ara sololarda beklemek garip geliyor. Öyle olunca daha içinde hissediyorum kendimi.”

Ardından başka mekanlarda konserlere çıkan grubun repertuvarına Lazca, Arapça ve kendi bestelediği eserleri de ekleyen Rewşan iki buçuk yıl bu yolculuğu sürdürür.

Lakin müzikal arayışı ve yapmak istediği projeler farklıdır.

“Daha minimal, davul setup’ının perkisift olarak kullanılabileceği bir müzik hayal etmeye başladım. Bizde çok ciddi bir rocksoundu vardı, her şeyi hard çalıyorlardı. Benim içimde daha naif bir şey vardı. Şarkılara ince ince dokunmak, dantel gibi işlemek istiyordum”.

Grubun gitaristi Vartkes Keşiş’le bu düşüncesini paylaşınca Vartkes’ten ona destek gelir. Bundan sonra yoluna Rewşan olarak devam edecektir. Perküsyon çalan Hakan Kaya da onlara dahil olur. Yaptığı aranjeleri kaydetmek için soluğu Eminönü’nde alır.

“4 kanallı çok basit bir ses kayıt cihazı aldım. Ev ortamında benim yaptığım aranjelerle şarkıları kaydettim.”

Kayıtların ev ortamında yapıldığı ve stüdyo ortamı olmadığı için zorluğu da çoktur.

“Araba geçiyor. Durun. Bekliyoruz. Tabi bir sürü dip ses var, enstrümantal anlamda hatalar var. Grubu hep biraraya getiremiyorsun, tekrarı olmadığı için düzeltme şansımız yoktu. Bu işin ne kadar profesyonel olabileceğine dair bilgimiz olmasına rağmen imkanlarımız yoktu”

O kayıtları alıp bir müzik şirketine götürerek stüdyo ortamında kaydetmek istediğini söylüyor. “Bakarız, olabilir, bir ay sonra gel” yanıtını alıyor.

“Gittiğimde şarkıları dinlememiş bile, ‘sen kimdin?’ dercesine baktı. Çok kırıcı bir noktaya dönüştü ve kendimi üzdüğümü fark ettim.”

Hal böyle olunca 8 şarkılık albüm haline getirdiği parçaları dijital ortama taşır.

“Daha iyi bir kayıt, daha iyi bir aranje olması gerektiğini biliyordum ama benim o anda bunları yapabilecek olanağım yoktu ve çaldığım bütün kapılar kapalıydı. O zaman böyle paylaşırım, seven sever, sevmeyen eleştirir o eleştiri de başım gözüm üstüne. Çünkü ben eksiklerimi biliyorum.

“Sonra bir daha da gidip o kapıları çalmadım. Her üretim kıymetlidir. Sanata dair biri ortaya bir şey çıkartıyorsa onu kırmamak lazım. Çünkü mekanik bir şey yapmıyor, his alemimizle ilgili bir şey yapıyor.

“Hep mükemmeli isteyen ve çok uçlarda yaşayan bir toplumuz. Ya mükemmel olmalı ya da hiç yapmamalı diye bakılıyor. Ama bir müzisyen kendi yolculuğunu yaşayabilmesi için eksiklikleriyle yanlışlarıyla ve deneyimleriyle yolunu bulabilecek. O toplum ona o şansı vermezse o kişi kendi kabuğuna çekilir ve küser, kalbi incinir.

“Maalesef acımasız eleştiri boyutunda toplum olarak çok hastayız. İyi olan şeyi ifade etmekte çok yetersiziz ama kötü ve yetersiz bulunan bir üretime yapılan eleştiri çok fütursuzca, dilinin kemiği olmadan dile getiriliyor.

“Ben zaman içerisinde bunun bu camiaya özgü olduğunu idrak etmeye başladım. Önceleri çok üzülüyordum. Günlerce yazılan, söylenen şey zihnimde canlı kalıyordu.

“Sonra baktım sadece bana değil, yazan, çizen, üreten herkese bu yapılıyor, bir çeşit mobbing gibi yaşatılıyor ve insanlar bununla başa çıkacak bir yol bulmuşlar kendilerine. Ben de bulmak zorundayım, bununla yaşanmaz dedim. Bu işin mutfağında pişmiş insanların telkin ve tavsiyeleriyle tüm bunları kendi yüreğimde biraz daha katlanılabilir bir noktaya çektim.”

Yönetmen Ayşe Ada İmamoğlu’nun çalıştığı Jin Tv’deki kadın programında Rewşan’ın söylediği Ax Lê Wesê adlı parçaya klip çekmek isterler. Kadıköy’de sokakta çekmek istedikleri klibi yağmur yüzünden eve taşımak zorunda kalınca istedikleri sonucu alamazlar.

“O esnada yağmur dindi ve bir ara güneş çıktı hadi sokağa deyip çıktık Ada biraz evin dışında eve bakıyor. Oturun şu merdivenin başına burada çekeceğim dedi. Kapımızın önünde çekiverdik.”

Ve bu klip dijital ortamda çok paylaşılıp, sevilir. Rewşan’ın sesi müzik eleştirmenleri tarafından da fark edilmiştir artık.

“Tov” ilk profesyonel albüm


İlk albümünün lansman konserinde bas gitar çalması için Hakan Gürbüz’den rica eder. Hakan ona “Senin müziğinde Kuzey Norweç tınıları var, bunun farkında mısın? Bunu neden worldmusic kategorisine taşımayalım?” der.

“Hakan’la birlikte temel felsefemiz şu oldu: Dünyada müzikle ilgili çoğu festivalde, Afrika ya da Asyalı bir solist sizi mest edebilir; dilini anlamasanız bile. Müziğin evrenselliği de burada değil midir zaten? Bizler de her tür melodinin fışkırdığı zengin bir coğrafyada yaşayan müzisyenler olarak, dünyada kendi kategorimize ait her festivalde müzik yapabilmeliyiz dedik.”

Gitar, ut, perküsyon çalan, müzisyen ve aranjör olarak oldukça yetenekli olan Hakan’la yeni albüm için çalışmaya karar verirler. Rewşan’ın daha önce repertuvara alıp, tohumunu atarak beklettiği şarkıların iyi bir aranjeye ihtiyacı vardır ve Hakan’la birlikte doğru adresi bulmuştur.

“Bu şarkıların doğru aranje edilmesi, ortak bir soundda toplanabilmesi önemliydi. Çünkü her birinin hikayesi, duygusu başka. Ortak bir aranjörün elden geçirmesi gerekiyor ki genel anlamda bir albüm hissiyatı verebilsin. Ancak doğru insanı bulduğun zaman bu işe kalkışabiliyorsun.”

1 yıllık çalışma sonucunda 10 şarkılık Tov albümü dinleyicisiyle buluşur.

“Aslında ikinci albüm olmasına rağmen stüdyo ortamında yaptığımız için ilk profesyonel albümüm diyebilirim”.

Tamamı Kürtçe eserlerden oluşan Tov’u diğerlerinden farklı kılan en önemli unsur; Kamuran Ali Bedirhan, Fêrikê Ûsiv ve Aram Tigran gibi çok değerli şair ve ozanların dizeleriyle, günümüz bestekarlarından Dr. Ahmet Kaya ve Mirady Doğan’a ait eserlerin birlikteliğiyle Progresif Folk (gelişime açık halk müziği) türünde ortak bir sound oluşturmasıdır.

Geleneksel ve modern enstrümanlarla tasarlanan Tov, Progresif Folk ekseninde, ‘Dünya Müziği’ kategorisinde tanımlanabilecek bir çalışma olur.

Büyük bir aşk ve emekle hazırlanan albümde Rewşan’a; dünya müziğinde de önemli bir yere sahip olan üç müzisyen; gitarda Cenk Erdoğan, kopuzda Coşkun Karademir, davulda Ömer Arslan gibi değerli üstatlar eşlik eder.

İsmail Altunbaş (perküsyon), Umut Şenyaylar (keman), Hazal Akkerman (viyolonsel), Bekir Şahin Baloğlu (ud), Onur Nevşehir (klavye) ve Erdi Arslan (duduk/klarnet) albüme katkıda bulunan diğer sanatçılar.

“Bu sadece Rewşan’ın albümü değil, kolektif bir çalışma oldu. Her bir arkadaşımın emeği, tınıları var. Sadece gelip çalmadılar, ruhlarını, dünyalarını kattılar. O eserlerin her birini kendi eserleri gibi benimsediler, sahip çıktılar.”

Gönüllerin ve dillerin henüz sınırlarla tanışmadığı kadim zamanlardan ilham alınarak yapılan bir albüm Tov. Aşkın anlatıldığı ve haliyle dilin daha naif olana doğru boyut değiştirdiği zamanlardan söz ediyor.

Geçmişin şiirsel belleğinden beslenen Tov; bazen bir güzelin utangaç bakışıyla kara sevdaya tutulmuş bir delikanlının serzenişini, bazen muhacir bir babanın kızına öğüdünü, bazen de bir din önderinin nefsi ve inancıyla olan imtihanını anlatıyor.

Müziğin öz hikâyemize nasıl sirayet ettiğini hissettiren Tov, tıpkı bir tohumun belleğinde var olan bilgi gibi hem büyülü bir geleneğin parçası hem de hiç bitmeyecek bir nefes gibi.



CK Müzik Prodüksiyon etiketiyle çıkan albümün lansman konseri 29 Ocak’ta İstanbul Moda Sahnesi’nde albümde çalan tüm müzisyenlerin katılımıyla gerçekleşecek. Dijital platformda dinlenebilen albüm; Beyoğlu, Beşiktaş ve Kadıköy Mephisto’da ve Medya Kitap evinde CD olarak da satışta.

Ayrıca önümüzdeki aylarda Diyarbakır, Mardin ve Batman’a turne düzenlemeyi düşünüyorlar. Rewşan konserleri 7 Mart’ta İzmir Nazım Hikmet Kültür Merkezi’nde, 8 Mart’ta Duesseldorf, 14 Mart’ta da Ankara’da devam edecek.

Farklı, rengarenk ve evrensel tarzıyla, müzikseverleri kendi belleğine doğru, sınırları olmayan şiirsel bir yolculuğa çıkarıyor Rewşan, yolunun açık olması dileğiyle… - Gazete Karınca

Di bêhnvedana rêwîtîya giravekê de, ji nişkave çavê mirov li awireke xwedankuj dikeve û êdî mirov pê hay dibe, da ku êdî dinya ne dinyaya berê ye; jiyan, raman hiş û hest ji binî ve guherî ne. Ji wê kêliyê û wir de em êdî ne em in. Ya rastî em, êdî ne ew insanê berê ne. Hisa guherîna her tişti mejîyê mirov dadigire. Coşeke biyanî bi heman hovîtîya xwe rih û bedena mirov bi dest dixe û weke kîsekî vala mirov didahfîne deşt û newaleke kûr û dûr. Weke mêkeweke ku ketibe dafikeke ku xelasî jê tune hinava mirov diperpite, lê mirov qet nizane ku çi hatiye serê mirov. Wuha weke evdala, bi rûkenî û belasedem ji xwe re dibişire. Erê qurpinî bidil ketiye, lê çima, ji bo çi, bersiva van pirsan li holê nîne.Dû re, her du awir nêzî hev dibin, hev dinasin û rêwîtiyeke astbilind destpêdike. Dest û pî sist dibin, lêv dilerizin, xwestekeke hembêzkirinê, weke pizotê agir tê li ser singa mirov konê xwe vedide.

Êdî hebe tunebe, li vê dinyayê ji xwedîyê van awira pê ve tu kes nîne, tu kes najî, tu kes weke wê ne xwediyê bejn û baleke wuha ristane ye. Tu kes weke wê li hev nehatiye. Xwedêyooo! de min an şa bike an bikuje.Êdî rêwîtîyeke taybet destpêkirîye; weke ku di kêlikeke kevnare de hatiye nivîsandin ‘’ wê rê û rêwîtîye ji kesî nepirse, netirse tu hûnda nabî’’ Belam ku ew rê û rêwîti êdî ya te ye. Naşibe ya tu kesî, mînaka wê nîne. Ne nivişt û ne jî reçete bikêrî te nayên êdî. Tu û qurpîna dilê xwe bi tena serê xwe bi hev re ne. Gelek hest û raman biyanî ne, belam ku ji bo te nû ne, tu wan nas nakî, gelek fikir û hizirîn jî kevn in, belam ku tu wan nas diki. Di nava van nasîn û nenasîna de tê herî û werî, heya ku yek ji ên din re ji lephilanînê bikeve û teslîm bibe. Ku ê kevn xwe nû kirin riya te riya şabûnê ye lê ku ê nû jî xwe kevnkirin riya te, êdi riya jan û kulan e.


Di van her du rêwitîya de mûzîk, rêbereke ji can û dil e. Mûzik, ku destbirakê wan rêwîtîya ye û qet mirov naxapîne. Weke milyaketê hestê hestiyar dildariya rihê mirov dike, û xwesteka dilê mirov çi be wê ji mirov re dibêje. Di vê astê de mûzîk qet derewan ji mirov re nake, guhê me jê çi dixwaze wê disitirîne. Têkilîya dildarî û jana dil bi mûzikê re têkilîyeke heqîqî ye. Hest û raman pê re dikevin û dîsa pê re bilind dibin.

Beethoven carekê wuha digot "Rehilandina hewayê hilma xwedê ye. Em mûzikjen pir nêzî Xwedê ne. Em dengê wî dibihîzin, lêvên wî dixwînin. Em zarokên ku navê wî vedibêjin tînin dinyayê. Em ew kesên wuha ne, ku em ne wuha bin em ne tiştek in."

Ez bawer dikim ji Beethoven, rast e, tekilîya mûzîk, mûzikjen û Xwedê gelekî nêzikî hev e. Dengê mûzikeke baş dengê Xwedê ye.Helbet weke her kesî ez jî Rewşan Çelikerê baş nas dikim. Naskirina min di ser mûzika wê de ye. Min her daîm albûm û stranên wê bi baldarî û kêfxweşî guhdarî dikir. Ji Xwedê ve jî eyane ku min ji wê mûzika ji devê Rewşanê derdiket û xwe digihand guhê min, pir hez dikir û jê razî bûm. Xemla wê, terz û sitîla sitiranên wê ciyê kêfxweşiyê bû ji bo min. Berîya her tiştî awaza wê pir semîmî bû; gotin di qirika wê de zîz nedibu û bala wê ne li ser nağmeyên qirikê de bûLê gava ku min, stiranên Tovê guhdarî kir,êdî min zanibu ku ew tiştekî dinê ye. Ew sewiyeke dinê ye. Ew qet naşibe şopa pîyê wê ya berê. Deng cihê bû şêwaz cihê bû gotin di nava kirasekî din de derdiçû. Ji her tiştî bêtir û wêdetir Rewşanê di mûzika xwe de tenezûlî arabeskê nake. Formên awaza arabeskî bi tu awayî di stran û berhemên Rewşanê de cî nagirin. Ez matmayi bibûm. Heyirî û rûken bûm. Aniha gava ku ez vê gotarê dinivisînim jî dengê Rewşanê li ber guhê min olan dide. Ji aliyekî wê dinivisînim, ji alîyê din de vê mûzîka sermest, guhdarî dikim.

Derhênerê navdar ê Yunanî Theo Angelopoulos di derheqî şêwaz û naveroka arabeskê de wuha dibêje: "Ji bo fêmkirin û fêrîkirina jana dil, ku em yekî ji dûr ve bibînin ku çok daye û serê xwe xistiye nava destê xwe, ew besî me ye; lê ku em kameraya xwe têxin nava çavê wî û rondikê wî nîşan bidin ew dibe arabesk."


Ez jî wuha difikirim. Arabesk ji aqilê insan bi hêza fêmkirinê ne bawer e. Loma her tiştî dixe nava çavê her kesî. Gotinên sttana Dinya hayê wuha destpê dike;‘’Dinya hayê rihê min/Yek tu rast î, yek mirin/Were em ji hev hez bikin/Were hev himbêz bikin/Û bişixulin, bibihurin/Hema di hev de em bimirin ‘’ Gava ku Rewşanê dibêje ‘’ Yek tu rastî, yek mirin’’ di vir de, mirin û rastî xwe digihînin hev û mirov fêrî qiymeta jiyanê dibe. Deng tenê deng û şewaza gotinê vê fêhmê weke mîxekî di nava mejî de bi cî dike. Min bi dengekî wuha ew têgeh, heya iro nebihistî bû. Bi gotineke din, ew hestiyar bi wî şiklî xwe negihandibû, nava ramyarîya min.

‘’…Ne tîr û ne xencer bû/Ne mar û ne ejder/Ne şûr û ne şeşder bû/Bêhna gulê ez kuştimNe kanî ne robar e/Dinê êvar û sar e/Erd evraz û xwar e gulê/Rûyê gulê ez kuştim’’..

Gulê, Rûyê Gulê, û kuştin; Ku bi ya min be, kuştina herî şanaz û kuştina ku her kes kare jê re bêje şabaş, ew kuştin e. Gava ku Rewşanê wan gotina bi lêv dike, ez dizanim ku ez heme û dijîm.

‘’Diçim diçim nema têm/Heyîrim çi bibêm/Êdî tiştkî nema kêmDiçim li vir namînim/ Bes e derda hilînim/Fenn ji te re bişînim/ Ez aşiqê çavên te/Memnûn im ji bavê te/ Lê awirê diya te/ Tu wer carek mala min/ Ku şa bibe dilê min/Ew ê çi be halê min/ Ax û of bê feyde ye/ Bi dilê min û te ye/ Herê xelqê çi ji me ye’’ Gava ku çûyin weke hêka kelandi kefa destê mirov dişewitîne û tê li ber derî, li derî dixe, dengê çûyinê, ji yên din bi sûretekî berra weke xencereke mêrkuj bi ‘’diçim’’ olan dide, êdî pirr dereng e. Dil, mala xwe bar dike.

Ali Fikri Işık - GazeteDuvar

Yağmurlu bir İstanbul akşamı… Güneşli günler çekiliyor yavaş yavaş kentin üzerinden… Kimileri için dertli kış günleri başlıyor… Bazıları içinse romantik hazan mevsimi… Beyoğlu İstiklal caddesi tenhalaşıyor… Sokak şarkıcıları, satıcılar, vitrin bakan Arap turistler bir bir çekiliyor alandan… Herkeste bir panik, hızla bir yerlere yetişmek üzere sağa sola koşuşturan insanlar… Galatasaray’ı arkada bırakıp Tünel’e doğru yürürken solda Fransız bir kadın şarkıcı duvar dibinde enstrümanını kılıfına yerleştiriyor aceleyle… Simit ve kestane satıcıları toparlanıyor… Az ilerde Hidivyal pasajının karşısında üç genç, gitar ve bağlama ile bağırarak, inadına, çoğu bir yerlerden aşina olduğumuz Kürtçe türküler söylüyor… Yağmurun etkisiyle olacak ilgi az… Çocukların önünden geçen genç bir çift merakla bakınıyor, genç kız elinden tuttuğu sevgilisine; “televizyonda yasak, caddede serbest, ne tuhaf” diye mırıldanarak hızlıca yanlarından uzaklaşıyor…

Çiseleyen yağmurun altında Tünel Meydanı’na varıyoruz… Eylülün son günleri. Malum sonbahar ve İstanbul’da sanat etkinlikleri başlıyor. Tünel’den Şişhane’ye inen merdivenlerin sağında yeni açılan Cemiyet adlı mekânda bugünlerde Kürtçe müzik piyasasına hızlı bir giriş yapan genç sanatçı Rewşan Çeliker’in konseri var…

Tarif üzerine aradığımız mekanı bulmamız kolay oluyor. İçeri giriyoruz, konserin başlamasına on beş dakika var. İçkilerimizi söylüyoruz… Bu arada mekana tanıdık simalar girmeye başlıyor… Eski Sur belediye başkanı Abdullah Demirbaş, İMC televizyonundan Eyup Burç, Kürt heykeltraş Bilge, NÇM’den tiyatrocular Rugeş, Ömer ve Baran sonra sanat eleştirmeni öğretmen Wenda Koyuncu, uzun yıllardır görmediğim, Mersin’de öğretmenlik yaptığını bildiğim ama şimdilerde KHK ile işinden uzaklaştırılmış olduğunu öğrendiğim arkadaşım Barzan ve daha adını sayamadığım bir çok tanıdık yüz… Bir de sinemacı Yavuz Turgul kameralı ekibiyle çekim yapıyor… Vakit yaklaşıyor, sohbete ara veriyoruz… Sahneye önce orkestra çıkıyor son hazırlıklarını yapıyor gözler sempatik şarkıcı Rewşan’nı arıyor…

Rewşan Çeliker çok yönlü bir sanatçı… Tatvan’lı. Pera Güzel Sanatlar Lisesi’nde müzik ve keman eğitimi almış, üniversitede psikoloji okumuş ve yüksek lisansını da İstanbul’da özel bir üniversitede oyunculuk alanında yapmış. Yaklaşık on yıldır çeşitli müzik topluluklarında vokalist olarak çalışmış ve keman çalmış… Kemanın yanı sıra viyola ve ukulele adlı Hawaii Adaları’na ait olduğunu öğrendiğim farklı bir tınısı olan enstrüman da çalıyor. Son zamanlarda “Ax Lê Wesê adlı albümü sevenleri arasında büyük beğeni topladı. Şimdilerde konserlerinin yanı sıra Teatre Jiyana Nü’de sahneye çıkmak için oyuncu olarak prova yapıyor.

Ve konser başlıyor… Genç sanatçı programını geleneksel Kürt müziği ile açıyor… Başlarken mütevazı orkestrası ile türkü tadında sıcak bir iletişim kuruyor sevenleriyle… Heyecanı, güzel yüzünden okunuyor… Hayır acemilikten değil, gurur var duruşunda kendi kültürüyle birlikte, etkilendiği farklı kültürlerden ezgileri yorumlamanın kıvancını paylaşıyor dostları, arkadaşları ve sevenleriyle… Kompleksiz, samimi ve içten… Konser, Kürtçe, Ermenice yeni seslerle gün yüzüne çıkmayı bekleyen türküler, ağıtlar, ezgiler ve ninnilerle devam ediyor… Rewşan sesi, yorumu ve müzikal tavrı ile yüreğini tarihsel ve geleneksel öncül olarak kabul ettiği ustalarının yanına koyuyor usulca… Mekanda Ayşe Şan, Meryem Han, M. Arif Cızrawi ve Ermeni müzisyen Vartabed Gomidas’ın acılı, ezgili, dramatik yaşam öyküleri düşüyor usumuza… Programın sonuna doğru dışarı çıkıyoruz, kentin uğultusu kesilmiş, ortalık tenha… Yağmur durmuş, hafif bir rüzgâr esiyor… Cemiyet’ten dışarıya taşan ezgiler geceyi biçimlendirmeye başlıyor… Yürüyoruz ıslak sokaklarda…

Metin Boran - Evrensel

SİZE TÜRKİYE KÜRTLERİNİN SEZEN AKSU’SUNU TAKDİMİMDİR

10 Ocak günü streaming platformlarına yeni bir albüm kondu. Rewşan’ın “Tov” adlı albümü...

Son yıllarda Türkiye’de dinlediğim en çarpıcı, en güzel albüm. Es geçeceğiniz bir tek şarkı yok.

“Ax Eman” harika bir şarkı...

Hele hele “Gulizara Min”, “Bawem”...

*

Yumuşacık şarkılar... İnsanla kavga etmeyen besteler... Hepimize çok akraba, çok dost bir ses...

Mükemmel bir müzik altyapısı... Olağanüstü enstrüman yorumları. Enstrümanlar, partisyonlar birinci sınıf...

Yer yer modernleşmiş çok hafiften bir dengbej çizgisi...

Ortadoğu gitmiş, o eski kadim Mezopotamya’yı iade etmiş bize...

Vurgulu sazları Mezopotamya... Klarnet Ege, Trakya... Gitar, ut bir araya gelince hafif bir madrigal hava.

Sanki İtalya’nın ortaçağına gidiyorsunuz.

*

Milli mi? Hayır milli değil. Ama tamamı yerli...

Milli kelimesinin yerle bir edilmediği yıllar Anadolu’sunun yerlisi yani...

Yeni bir Sezen Aksu var karşımda...

Bitlisli bir kız.

Abarttığımı sanmayın.

Dinleyin lütfen bu hafta sonu...

Ne demek istediğimi çok daha iyi anlayacaksınız.



REWŞAN’IN TOV’U NELER ANLATIYOR

Merak edip basın bültenindeki bilgileri okudum.

Şarkılar Kurmançi dilinde söylenmiş. Tov, tohum anlamına geliyormuş.

Kamuran Ali Bedirhan, Ferike Usiv ve Aram Tigran’ın şiirlerinden bestelenmiş.

Besteler Dr. Ahmet Kaya (Diyarbakırlı bir tıp doktoru) ve Mirady Doğan’a ait.

Aranjmanları ve müzik direktörlüğünü Hakan Gürbüz yapmış. Şarkılarda aşk, muhacir bir babanın kızına seslenişi, bir din önderinin nefsi ve inancıyla olan imtihanı anlatılıyormuş. Katkıda bulunan herkesi çok kutluyorum.

Olağanüstü bir iş çıkarmışlar.

Ertuğrul Özkök - Hürriyet

BİR Balkan çocuğu bir Kürt şarkısını dinlerken, kendini Balkanlar’da hissedebilir mi...

Dün Osmangazi Köprüsü üzerinde Rewşan Çeliker’in yeni albümünün ilk şarkısı “Ax Le Wese”yi dinlerken kafamda bu soru vardı...

Son yıllarda dinlediğim en güzel albümlerden biri.
Ben bir Balkan göçmeniyim...
Nedense bana bizim oraları da hatırlattı dinlerken...
Ve aklıma şu zalim soruyu soktu..

Kurmanci Kürtçesiyle söylenen bir türkü “milli” ve “yerli” olabilir mi...
İçinde hem “W” hem “X” olan anonim bir Kürt türküsü söylediği...
1950’lerde ilk defa Bağdat radyosunda seslendirilmiş.

Söyleyen, Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlık kimlik numarasına sahip, bu topraklarda öğretmenlik yapan bir kadın... Çalanlar da öyle...

Söylediği Kurmanci desen...

O da bu toprakların dili...

Dinleyense bir göçmen çocuğu...

Hepsi bu ülkenin eşit birer vatandaşı...

Sonra dedim ki...

Eğer gerçekten Edirne’den Kars’a kadar bir vatanımız varsa...

Bu şarkı sapına kadar milli ve yerlidir be kardeşim...

Bir kere daha anladım ki, kültürümüzün milli sınırları “Dombıra” ve “Mehter”den ibaret bir coğrafya değildir...

NOT: “Oror” adlı şarkıdaki keman soloyu da çok sevdim.

Ertuğrul Özkök - Hürriyet

Ressam arkadaşım Ahmet Güneştekin telefonuma bir twitter mesajını yolladı. İlişikte Kürt kızı Rewşan’ın bir albümü vardı, yanına şunları yazmıştı:

“Ertuğrul abi (Özkök) onun için ‘Kürtlerin Sezen Aksu’su diyor, cidden çok iyi.”

Açtım, dinledim.

Daha önce de dinlemiştim Rewşan’ı. Ama daha çok geleneksel parçaları seslendirdiği önceki işlerini...

Bu kez yeni bir albüm yapmış. Gerçekten de çok iyi.

Ben de sosyal medya üzerinde haberdar oldum varlığından. Biliyorsunuz artık kimsenin gizlisi saklısı kalmadı. Anında her şeyden, herkesin haberi oluyor. Kim iyi veya kötü bir şey yaparsa –ki kötü olan bu mecradakilerin daha çok ilgisini çekiyor- haber hemen yayılıyor. Bu kez bana onun kliplerini gönderenler, genellikle son gönderen arkadaşım Ahmet gibi, “dinle, ne kadar iyi bir ses” diye gönderdiler.

Haset yok, kıskançlık yok!

Sahiden de güzel bir ses onunkisi...

Yalnız ona gelmeden, Ahmet’in şu mesajı üzerine bir şeyler söylemek istiyorum.

Bir şeyi bir şeyle kıyaslamak, asıl anlatmak istediğimiz şeyi ifade etmekte güçlük çektiğimiz zamanlarda başvurduğumuz bir yöntemdir. Herkesin iyi kabul ettiği bir şey, bir kişi, bir şehir, bir isim, bir eşya vardır, elimizdekinin de onların ayarında bir şey olduğunu berikine kabul ettirmek için alır onun libasını ötekine giydiririz.

Bu en çok şehirler konusunda olur!

Şehirlerini çok sevenler, misal Vanlılar Van’ın ne kadar güzel bir şehir olduğunu anlatmak için “Doğu’nun Paris’i” derler. Genellikle bunu söyleyenler de Paris’i hayatında hiç görmemiş olanlardır.

Ahmet’in, şarkıcı Kürt kızı için Ertuğrul Özkök’ün söylediği “Kürtlerin Sezen Aksu’su diyor” mesajına, “Sezen Aksu sadece Türklerin midir?” diye şaka yollu bir cevap yazdım. Galiba bu tarafına fazla takılmadı Ahmet, “Çok iyi iş çıkarmış, Ertuğrul abi Cumartesi günü yazacak,” diye yazdı.

Cumartesi günü Ertuğrul Özkök, sahiden de bahsetti albümden ve yazısına “Size Türkiye Kürtlerinin Sezen Aksu’sunu takdimimdir” başlığını koydu.

Haklı, Türkiye dışında yaşayan Kürtler Sezen Aksu’yu pek bilmezler!


Kürt müziğinin üzerindeki yasakların kalkmasının tarihi kısadır. Uzun, çok uzun yıllar devletimiz Kürtçe yok dedi. Sonra baktılar varlığını daha fazla gizleyemiyorlar, Arapça Farsça Türkçe karışımı iptidai bir dil dedi. O da tutmayınca bir yığın başka şey dedi. Bundan on yıl önce TRT Kurdi açılıncaya kadar bu kafa karışıklığı sürdü gitti.

Devlet, ben bir şey yok dersem, benim hikmetimden sual olunmaz, elbette herkes onu yok sayacak diye düşündü. Ama vardı ve bir yerlerde tınısı duyuluyordu. Hadi dil bölücüdür, yasaklanması bir yere kadar izah edilebilir, peki müzik niye yasaklandı ki?

Bunun sebebi de Kürtçeyi yasaklayanların, bu dili siyasetten ibaret sanmalarıydı. Onlara göre Kürtçe her şarkı, her türkü, her lawje, her mani, her söz, her kelam, her hikaye siyasi bir şeyi anlatıyordu.

Oysa bu büyük bir yanılgıydı.

Tam da burada bir anımı anlatmama izin verin:

2000’li yılların başında memlekette silahlar susmuş, her yerde bahar havası esiyordu. Biz de İstanbul’da bir grup idealist aktivist, “İstanbul-Hakkari Dostluk Köprüsü” diye bir etkinlik yapmaya karar verdik. Bir yığın sanatçıya gittik, programı uyan hiç kimse hayır demedi bize. Yazarlar, ressamlar, gazeteciler, şarkıcılardan oluşan 50 kişilik bir kafile topladık. Bu işin tertip komitesinde ben, Vecdi Sayar ve fotoğraf sanatçısı İsa Çelik abim vardık. Düşündük, bir de Kürtçe şarkı söyleyen bir sanatçı götürelim dedik. Rojin’e söyledik, seve seve gelirim dedi.

Etkinlik programımızı İçişleri Bakanlığı’na bildirdik, onlar da Hakkari valiliğine bildirdiler, sorun çıkarmadılar, kalktık gittik Hakkari’ye. Bir coşku, bir sevgi seli, kıyamet! İstanbul’dan şehre sanatçılar gelmiş, daha ne olsun! Ama işte tam burada zurna zırt dedi. O zamanki Hakkari Alay Komutanı Albay bilmem kim bizi makamına çağırdı ve gözünden çıkarmadığı güneş gözlükleriyle sert bir komutla, burada böyle açık havada, hele şehir stadında alenen bize Kürtçe konser verdirtmeyecekti.

Etme albayım, yapma albayım, biz bakanlıktan izinliyiz, burada yetkili olan valilik, valiliğin haberi var, hem burada yaşayan insanlar bütün düğünlerini dışarıda, açık havada Kürtçe şarkı söyleyerek yapıyor, burada Kürtçe konser yasaklamak iş değil, yasaklayacaksanız Kürtçe bilmeyen yerlerde yasaklayın dedik ama derdimizi anlatamadık. Mecburi İçişleri Bakanlığına durumu bildirdik; bakan jandarma genel komutanını aramış, komutan Hakkari’deki albayı aramış, albay nihayet imana gelmiş, bir gün sonrasına Rojin’in şehir stadındaki konserine izin çıktı.

Hepimiz şehir stadında yerimizi aldık, heyecanlıyız, tarihte ilk defa Hakkari’de açık havada bir Kürtçe konser veriliyor, boru değil... Tam bu sırada her halinden sivilleri çekmiş bir asker olduğu belli bir yabancı gelip yanıma oturdu. Elinde kağıt kalem... Komutanı, “Kalk git, dinle şunu kadını ve söylediği şarkının sözlerini harfiyen yaz, bana getir” demiş. Hilaf yok, kendisi bunu söyledi bana. Ama bir sorun var, görevli Kürtçe bilmiyor. Beni tercüman olarak kullanacak besbelli. Neyse konser başladı, Rojin şöyle oynak, şıkır fıkır bir şarkı söylüyor, rütbeli sivil asker ikide bir beni dürtüyor, “ne dedi, ne dedi?” diye soruyor. İşin ucunda komutandan fırça yemek var, hiçbir şeyi kaçırmaması lazım, mecburi görevini yapacak.

Allah Allah, işe bakın ki o sırada Rojin sözleri cidden erotik bir şarkı söylüyor. Gerçekten de öyle. Her dilde olduğu gibi Kürtçede de erotik türküler, şarkılar var. Şarkının sözlerinin içinde “memik şemamoké” gibi laflar geçiyordu.

Tekrar beni dürtünce rütbeli asker, “Yaz dedim, diyor ki, göğüsleri mis kokulu süs kavunu.”

Önce bir iki kelime yazdı, sonra durdu, “Benimle dalga mı geçiyorsun?” dedi.

“Hayır, kesinlikle dalga geçmiyorum, aynen böyle. Komutana söyle, Rojin muzır şarkılar söylüyor, yasaklayacaksa buradan baksın meseleye.”

Hiçbir şey anlamadı, sanırım artık tercüme istemedi benden. Biz de kazasız belasız döndük İstanbul’a.

Ne zaman Kürtçe şarkı türkü bahsi açılsa bu hatıramı anlatıyorum herkese. Çok şey anlatıyor bu hatıra çünkü.

İşte bu yüzden Kürtçe müziğin yolculuğu bu memlekette netameli bir yolculuk oldu. Bu işe yeltenen her sanatçı, şarkı söylemenin cezasını çekti, burnundan fitil fitil söylediği şarkının notaları getirildi.

O yüzden Celal Güzelses, İzzet Altınmeşe, bir parça İbrahim Tatlıses ve daha sonra gelen bir çok Kürt icracı, çok iyi bildikleri Kürtçe şarkılara, türkülere Türkçe sözler yazarak sahneye çıktı. “Bir Mumdur”, “Ağlama Yar Ağlama”, Cane Cane”, “Bitlis’te Beş Minare” başta olmak üzere birçok popüler türküde olduğu gibi. Kürt müziğine bu zulüm yapılmasaydı, yasaklanmasaydı aslında herkesin bildiği Türk müziği ile Kürt müziği, -geleneksel dengbéjleri dışında tutarsak-pek farklı müzikler olmadığı görülecekti. Aynı nağmeler, ayrı gırtlaklarda çıkıyordu o kadar. O türküleri bir Türk nasıl söylüyorsa, bir Kürt, -Nuri Sesigüzel, İbrahim Tatlıses vb- onlardan daha güzel söylüyordu.

Yasaklar doksanlı yıllarında başında yavaş yavaş delinince, özellikle bu yılların ikinci yarısından itibaren pıtırak gibi Kürtçe müzik yapan gruplar çıktı ortaya; bu müziğin en çok da yaygınlaşmasına, korkulacak bir şey olmadığına “Kardeş Türküler” grubu vesile oldu.

Sonra peş peşe solo albümler geldi.

Bütün o albümlerde, geleneksel halk müziğinin bilinen parçalarının yanında yapılan bestelerin hemen hemen tümü genellikle Türk pop müziğinden etkiler taşıyordu. Tıpkı Türk pop müziğinin Batı’dan etkilenmesi gibi. (İnsan hep Batısına özenir, Doğusunu aşağılar!) Kürtler de kentlileşiyor, düğünleri artık tarlalardan düğün salonlarına taşınıyor, ister istemez çiftlerin eşliğinden romantik danslar yapabileceği parçalar moda haline gelmeye başlıyordu.

Çok başarılı, kapıları kıran işler çıkmadı ama –erkek icracıları saymazsak- içlerinden Aynur, Rojda, Rojin, Nilüfer Akbal gibi kendi alanının kadın starları yetişti.

İşte bu halkanın son örneğidir Rewşan’in son albümü. Daha önceki çalışmasında, çoğu daha önce başka icracılar tarafından da seslendirilmiş artık “klasik” diyebileceğimiz parçalarla çıkış yapmıştı; bu albümünde beste ağırlıklı şarkılar var. Ses güzel, güfte güzel, beste güzel olunca iyi müzik oluyor işte.

Rewşan’ın en özgün yanı billur gibi sesi... Birazcık genizden geliyor, bazen baharda çiçek açmış bir bademin titrek dalı gibi naif, bazen de kayadan atlayan bir kartalın kanat çırpması gibi tok...

Yoksa Kürtlerin Sezen Aksu’su falan değil, tıpkı Sezen Aksu’nun misal İngilizlerin Adele’si olmaması gibi.

Adele hepimizindir.

Sezen Asu hepimizindir.

Rewşan de hepimizin...

Ne zaman, “bak ne güzel müzik yapıyor, ne güzel şarkı söylüyor, hem de Kürt,” gibi acıma hislerimizden bağımsız cümlelerle yaklaşırsak müziğe, işte o zaman herkes bulunduğu yerde hak ettiği değeri kazanır.

Rewşan’ı de, tıpkı Adele gibi, tıpkı Sezen Aksu gibi diline bakmadan dinleyin, eminim siz de onu hepimizin sayacaksınız.

Zaten müziğin tek bir dili var, o da notalardır.

Muhsin Kızılkaya - HaberTürk

'Yarê' ezgisi, bu kez Rewşan'ın sesiyle bugünün hafızasına uzanıyor.

Eserin hikayesi ve müzikal formu çok cezbedici. Özlemle birlikte, sevgiliye dönük sitemde bile; alttan alta onu üzmeme narinliğini tek bir şarkıya sığdırmak kolay değil elbette. Bu yönüyle bakıldığında Yarê için Kürtçenin çok özel eserlerinden biri diyebiliriz.
Şivan Perwer’in seslendirdiği “Yarê” ezgisini bugünün sesinden yeniden anlamıyla üretmek hem zor hem de risklidir. Çünkü, eklektik durabilir, ezgi sesi reddedebilir. Rewşan işte böyle riskli bir işe girişiyor ve Yarê'yi bir de kadın sesiyle bugünün hafızasına taşıyor, yeniden üretiyor.



Gizli gizli dinlenen Yarê

Tarih 1986... Şivan Perwer’in Lê Dîlberê kaseti dinleyicilerle buluşur. 12 Eylül’ün bütün sarsıntılarının devam ettiği yıllardır. Kürtçe yasaklıdır, baskı altındadır. Gizli gizli dinlenen kasetler arasına Lê Dîlberê de girer. Gizli gizli ve kısık sesle dinlenir... Bir kuşağın zihninde ve yüreğinde iz bırakır. Bir kuşağın, acısına, sancısına, hasretine ve daha tanımlanamayacak birçok duygusuna ses olur. Kürt halkı direnirken bağrında büyüttüğü acılara yine kendi bağrından şifalar bulur. Ve gizli gizli dinlenen her ses, Kürt halkının acılarını demler.



Gürleşen Yarê

Tarih 2022... Kürtçe hala baskı altında, Kürtçe müzik yasaklanıyor, konserler engelleniyor... Kürtçe müzik yapanlara saldırılar hala devam ediyor. Tarih sadece yasaklayanlar açısından tekerrür ediyor, çünkü kimse hiçbir Kürtçe müziği gizli gizli ve kısık sesle dinlemiyor. Alabildiğine gürleşiyor Kürtçe müziğin sesi... Tam da böyle bir zamanda “Yarê” ezgisi yeniden çıkıyor karşımıza. Bu kez Rewşan’ın sesiyle...



Klasiklerle bağ kurmak

Rewşan’la konuşuyoruz. Rewşan ilk olarak tekli single olan “Yarê”nin hikayesiyle başlıyor anlatmaya: “Şarkı uzun süredir gönlümüzde ve konser repertuarımızda yer almaktaydı. Dinleyiciler ile Yarê'yi sahnede hep beraber söylemek hem büyük bir gurur hem de ustalarla bağ kurduğum kıymetli bir nostaljiydi benim için. Konserler esnasında dijital platformlarda da dinleme isteği geliyordu dinleyiciden her seferinde. Açıkçası Şivan Perwer'in dilinde klasik haline gelen, dinleyicinin kulağında yer etmiş ve yürek telini titretmiş bir şarkıyı yeniden yorumlamak, dinleyicide oturmuş bir kalıbı kırmak anlamına geliyordu” diyor.



Özel bir ezgi

“Yarê” şarkısı Mereş/Elbîstan yöresine ait bir ezgi. Rewşan’a neden “Yarê” diye soruyoruz. Şöyle cevaplıyor: “Eserin hikayesi ve müzikal formu çok cezbedici. Özlemle birlikte, sevgiliye dönük sitemde bile; alttan alta onu üzmeme narinliğini tek bir şarkıya sığdırmak kolay değil elbette. Bu yönüyle bakıldığında Yarê için Kürtçe'nin çok özel eserlerinden biri diyebiliriz. Tabi bu süreçte usta Şivan Perwer'in de beni oldukça yüreklendirdiğini söylemeliyim. Perwer, yeni kuşak müzisyenler ile ustalar arasında daha güçlü bağların kurulması gerektiğini, bu şarkıların tamamının halkımıza ait olduğunu ve yeni kuşağın Yarê gibi özel şarkıları farklı tür ve yorumlarla da dinlemesi gerektiğine inanmakta. Bu bağlamda ‘Yarê’; hîkayede geçen bir zingil (çan) sesiyle başlayıp, farklı enstrumanlarla çoğalan, insan sesinin bir enstruman gibi kullanıldığı yeni bir nefesle merhaba diyor bugünün dinleyicisine."



Kürtçe müzik yasakları

Süregelen yasakları konuşuyoruz sonra, Kürtçe müzik yapmak ve Kürtçe konser vermek yer yer yasaklandı. Kürt halkı yeni bir yasaklar silsilesiyle karşı karşıya. Bu durum dinleyenleri ayrı, sanatçıları ayrı etkiliyor. Rewşan bu durumu şöyle değerlendiriyor: “Kürtçe değil bugün, ulus-devlet pratiğiyle yasaklanan bir dil. Zaman içinde her bir yasak darbesi ise, kartopu gibi büyüyen ve sonuçlarının her geçen gün daha da yıkıcı olduğu bir hale dönüşmekte. Organizatörlerin, festivallerin tek tek elini-eteğini çektiği, içine biraz Kürtçe karışınca vebalı muamelesi gören etkinlikler gırla” diyor ve zamanında haksızlığa topyekün yapılamayan itirazların diğer mecralara bulaştığını belirtiyor. “Belirsizliğin, umutsuzluğun, çaresizliğin kol gezdiği zamanlar” diyerek sözlerine devam ediyor ve ardından “Yine de... Enseyi karartmadan her birimiz bulunduğumuz yerde işimizi layıkıyla yapmaya devam edeceğiz elbette, bu kirli suya kapılıp boğulan nice yetenek var çevremizde, küsüp köşemize çekilmeye, zihinsel geviş getirip benliğimizi çürüme, terk etme lüksümüz yok, birlikte mücadele yaşatır her daim, yola devam!” sözleriyle direnmek gerektiğinin altını ısrarla çiziyor.



Kadın sanatçıların üretimi

Yasaklara rağmen Kürtçe müzik üretimi son hızıyla devam ediyor ve bu üretimin öncüsünün daha çok kadın sanatçılar olduğunu görüyoruz. Rewşan’a sebebini sormadan geçmiyoruz. Bu durumu şöyle değerlendiriyor Rewşan: “Kadının dil ile, kültür ile daha güçlü bir bağı veya daha büyük bir derdi olabilir bilemiyorum, ama bildiğim bir şey var ki kadının kültürel bellek aktarıcılığı ve donanımı çok güçlü. Sanatın her alanında kadının sesini daha gür duyuyor olmamız bu yönüyle tesadüfi bir olgu değil. Kadın mücadelesi, örgütlenmesi, kadın gündemi; sanatçı kadınları daha görünür kılıyor da olabilir” diyor ve başka bir hususa dikkat çekerek sözlerini şöyle sürdürüyor: “‘Kürt müziği’ dediğimizde bir müzik tarzından söz ediyor gibiyiz. Halbuki ‘Kürtçe müzik’ dediğimizde içinde pop, jazz, arabesk, folk, blues vb. pek çok müzik türünü barındıran daha geniş bir evrenden söz etmemiz mümkün. Bu bağlamda pek çok türde Kürtçe müzik yapan sanatçıların sayısının artması şüphesiz ki umut verici. Asimilasyonla yoğrulmuş bir kuşağın kendi diliyle sanat yapma mücadelesine tanıklık etmekteyiz bugün. Bu kuşak; şiiri ile, şairi ile, edebiyatı, kültürel mirası ve kodları ile gerçek manada temas etmenin derdinde.”



Beste albümü yakında

Son olarak ileriye dönük çalışmalarından bahseden Rewşan, dinleyicilerine önemli çalışmaların haberini veriyor ve sözlerini şöyle tamamlıyor: “Yakın zamanda bir derleme çalışması paylaşacağız, Çaldıran'dan derlediğim Kürtçe-Arapça bir eser. Proggrasive Folk kategorisinde dinleyici ile buluşacak olan esere bir de klip çekilecek. Ardından biraz daha elektronik altyapıların kullanıldığı yeni bir beste yayınlayacağız. Sonbaharda ise uzun süredir hayalini kurduğum bir beste albümü gelecek. Dilerim hep beraber dinler, hep beraber zevk ederiz." - Yeni Özgür Politika